klp.pl„Pieśń o Rolandzie” - jeden z najstarszych eposów rycerskich epoki średniowiecza przedstawia postać hrabiego Rolanda – wasala Karola Wielkiego, uczestnika walk z Saracenami. Jest on wiernym obrońca władcy, ojczyzny i wiary chrześcijańskiej, wzorem męstwa i honoru. Roland to żądny sławy rycerz, dumny ze swojej służby, świadomy swej wartości, w pogardzie mający cierpienie. Jego śmierć ma wymiar symboliczny – Bóg po duszę Rolanda wysyła anioła, przez co zostaje uznany za świętego.
„O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu” - legendy arturiańskie opisują zarówno postać władcy, jak i jego rycerzy. Wspominają między innymi rolę Okrągłego stołu, który zakończył spory o pierwszeństwo wśród rycerzy. Ważnym elementem opowieści staje się motyw świętego Graal – misy, do której biblijny Józef z Arymatei miał zebrać krew z przebitego boku Chrystusa. Bohaterami legend są legendarni rycerze, przeżywający niezwykłe, a często cudowne przygody. Najznakomitsi wśród nich to: Lancelot – ulubieniec króla, zabójca Czarnego rycerza, który zakochuje się w królowej Ginewrze i zdradza swego pana, Galahad - wzór czystości i obyczaju, Kay – samochwał i Mordrer - rycerz o wielkich rękach, a także król Marek i Tristan.
„Pieśń o Nibelungach” - epos rycerski, oparty na skandynawskich sagach opisuje losy Zygfryda – średniowiecznego rycerza dysponującego niezwykłą siłą i magiczną mocą. Dzięki odporności na rany cało wychodzi z wielu opresji i udaje mu się zdobyć skarb karłów – Nibelungów. Po ślubie z Krymhilda ginie z rąk jednego z jej braci. Druga część eposu „Zemsta Krymhildy” opisuje wydarzenia po śmierci Zygfryda.
„Perceval” Chrétien de Troyes w poemacie opisuje losy jednego z rycerzy króla Artura, który budził podziw swoja odwaga i siłą. Bohater związany był z opowieścią o poszukiwaniu świętego Graal i krwawiącej włóczni.
„Dzieje Tristana i Izoldy” - opracowane przez Josepha Bédiera opowiadają historię miłości Tristana – lojalnego i najbardziej zaufanego rycerza swego wuja – króla Marka do jego narzeczonej – Izoldy Złotowłosej. Tragiczne uczucie podważa zarówno prawo królewskie, prowadząc do zdrady suwerena, boskie, jak i rodzinne. Tristan mimo swego męstwa i wytrwałości ulega namiętności i staje się zdrajca. Jego haniebny czyn usprawiedliwić może tylko prawdziwa i odwzajemniona miłość.
„Amadis de Gaula” - romans rycerski pochodzący z portugalii lub Kastylii z XIV wieku, zawierający wiele elementów bretońskiego cyklu Okrągłego Stołu. Amadis uosabia rycerskie ideały wierności, odwagi i czystości. Porzucony przez matkę w kolebce na wodzie, uratowany wychowuje się na szkockim dworze. Zakochuje się w angielskiej królewnie Orianie i ku jej chwale dokonuje wiele niezwykłych czynów, zdobywając miano Rycerza Niezwyciężonego Miecza.
Baśnie i legendy - w Europie, zwłaszcza wśród ludów celtyckich i romańskich rozpowszechniona była baśń o śpiących rycerzach w górskich jaskiniach lub podziemiach zamkowych. Mają się oni przebudzić, „gdy nadejdzie właściwy czas”, aby walczyć o wiarę, wolność, czy niezawisłość. Najbardziej znane są legendy o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, Roladzie, Karolu wielkim. W Polsce najsławniejszymi śpiącymi wodzami są Bolesław Chrobry na Wawelu, Bolesław Śmiały w Tatrach.
“Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy” – Miguel de Cervantes, powieściopisarz i dramaturg hiszpański, stworzył parodię bardzo poczytnych za jego czasów romansów rycerskich. Bohaterem swojej powieści uczynił prostodusznego szlachcica z La Manczy, nazywanego Rycerzem smętnego oblicza, który po lekturze ksiąg o błędnych rycerzach walczących z olbrzymami i potworami w obronie pokrzywdzonych, postanawia wyruszyć w świat, aby poszukiwać rycerskich przygód i walczyć z wszelkim złem. Hidalgo (odpowiednik biednego polskiego szlachcica) był ubogi, ale bardzo ambitny i dumny ze swego pochodzenia. Uznał, że dla własnej sławy i dobra kraju konieczne jest, aby został błędnym rycerzem, czyli naprawiał krzywdy całego świata, narażał się na niebezpieczeństwo i zdobył wieczną sławę. Jak na rycerski romans przystało Don Kichot miał wybrankę swego serca – Dulcyneę z Toboso. Mimo swego cudacznego wyglądu, budzącego u ludzi śmiech, z przekonaniem wypełniał swą misję. Widząc na polu wiatraki, wziął je za potworne olbrzymy i postanowił, nie słuchając perswazji swego giermka – Sanczo Pansy – stoczyć z nimi nierówną walkę. Don Kichot stał się mitem literackim, najbardziej znanym i najbardziej uniwersalnym z całej literatury hiszpańskiej.
„Cyd” – Pierze Corneille, dramaturg francuski, akcje swej tragikomedii umieścił w średniowiecznej Hiszpanii. Daremna walkę człowieka z fatum zastąpił rozterkami wewnętrznymi bohaterów. Rodryg (Rodrigo), syn starego wodza don Diega i Szimena (Chimena), córka wodza don Gormasa kochają się i maja zamiar się pobrać. Te plany niweczy jednak konflikt między ich ojcami. Rodryg, mszcząc się za zniewagę, jakiej doznał jego ojciec, zabija don Gormasa, kierując się obowiązkiem wobec rodzica. Swej wybrance tłumaczy:
„Uraziłem cię; broni musiałem w tym użyć
Żeby być bez sromoty i godnym ci służyć…
Szimena domaga się zemsty na zabójcy swego ojca, nie zważając na swe uczucie do Rodryga. Historia kończy się jednak pomyślnie, a po rocznej żałobie kochankowie pobierają się.
„Makbet” – William Szekspir opisuje losy najwierniejszego i najdzielniejszego z rycerzy króla Dukana – Makbeta. Dumny wojownik przekracza jednak miarę, zdradza swego władcę pragnąc sięgnąć po koronę. Przeczy średniowiecznym wzorcom rycerza. Autor przełamuje idealistyczny sposób kreowania żołnierskiego stanu, pokazując wojownika jako człowieka ulęgającego wszelkim słabościom i namiętnościom, nie cofającym się przed najstraszliwszymi zbrodniami.
„Rękawiczka” – Fryderyk Schiller, najwybitniejszy obok Goethego przedstawiciel niemieckiego klasycyzmu, w swej balladzie wykorzystuje anegdotę z XVI wieku o rycerzu de Lovges. Łączy opowieść o igrzyskach zwierzęcych z opowieścią rycerską. Szlachcic Emrod podejmuje się podnieść upuszczoną miedzy dzikie zwierzęta rękawiczkę wybranki swego serca – Marty. Zebrani podziwiają jego odwagę. Spełniwszy życzenie damy, nie odbiera jednak nagrody. Rzuca rękawiczkę Marcie mówiąc:
„Pani twych dzięków nie trzeba mi wcale.
To rzekł i poszedł i więcej nie wrócił.”
„Grażyna” – Adam Mickiewicz opisuje żonę księcia Litwy, Litawora, która wbrew zakazom męża rusza do boju z Krzyżakami pod przebraniem Czarnego Rycerza. Dzielnie walczy na polu bitwy, dając dowód poczucia patriotyzmu, przywiązania do ojczyzny. Umiera jak prawdziwy rycerz.
„Konrad Wallenrod” – Adam Mickiewicz powraca w swej twórczości do motywu rycerza. Główny bohater Walter Alf poświęca wszystko dla dobra ojczyzny. Rezygnuje z życia prywatnego, miłości do Aldony, stawiając na pierwszym miejscu obowiązek wobec swojego kraju. Cechuje go, podobnie jak średniowiecznych rycerzy, silna wola, duma, odwaga, a jego czynami kieruje chęć zemsty. Kryjąc się pod nazwiskiem Wallenroda nie działa jednak wprost. Podstępem doprowadza do klęski wrogów – Krzyżaków. Pełen skrupułów i wyrzutów sumienia działa jednak w imię wyższej idei – dobra ojczyzny.
„Śmierć pułkownika” – Adam Mickiewicz, przedstawiając ostatnie chwile Emilii Plater, odwołuje się do średniowiecznych wzorców rycerza i postaci Joanny D`Arc. Żołnierz – kobieta przed śmiercią żegna swoich podkomendnych i ukochanego konia. Jej postawa to symbol patriotyzmu i poświecenia życia za ojczyznę.
„Balladyna” – Juliusz Słowacki ukazuje męża Balladyny – Kirkora, jako typowego średniowiecznego rycerza. Pragnie on sprawiedliwości i przywrócenia na tron prawowitego króla Popiela III. Ginie w walce z wojskiem swej żony, pragnącej korony i władzy tylko dla siebie.
„Kordian” - Juliusz Słowacki - podczas podróży po Europie, na szczycie Mont Blanc, Kordian zbliża się do Boga. Stojąc na najwyższym szczycie Europy wyzwala się z marazmu, duchowej niemocy. Postanawia działać, uświadamia sobie cel wcześniej jałowego życia - wolność ojczyzny:
Duch rycerza powstał z lodów.
Winkelfried dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył,
Ludy! Winkelfried ożył!
Polska Winkelfriedem narodów!
Ogarniętego euforią, poczuciem wewnętrznej siły Kordiana - rycerza wolności chmura niezwłocznie przenosi do Polski.
„Epos-nasza” – Cyprian Kamil Norwid odwołuje się do motywu rycerza. Więź narodowa i pamięć o kraju cierpienia jest wędrówką współczesnego Don Kichota, dla którego Dulcyneą jest ojczyzna.
„Krzyżacy” – Henryk Sienkiewicz akcje swej powieści przenosi w czasy średniowieczne, kiedy rozegrała się bitwa pod Grunwaldem. Z matejkowska wyrazistością ukazuje portrety polskich rycerzy, między innymi Juranda ze Spychowa, który pragnąc odzyskać porwana córkę zostaje pojmany i okrutnie okaleczony. O jego szlachetności świadczy gest wybaczenia jednemu z oprawców – Zygfrydowi de Lwe.
„Trylogia” – Henryk Sienkiewicz kreśli postacie wybitnych na wpół legendarnych polskich żołnierzy – Michała Wołodyjowskiego, zwanego Małym Rycerzem, albo pierwsza szablą Rzeczypospolitej, który nie waha się oddać życia za ojczyzna, broniąc twierdzy w Kamieńcu, Jana Skrzetuskiego, przedkładającego sprawy ojczyzny ponad miłość do Heleny Kurcewiczówny, Longinusa Podbipietę, polskiego Don Kichota czy Andrzeja Kmicica. Wszystkich rycerzy cechuje niebywała odwaga i całkowite oddanie ojczyzny. Niektórzy, jak Kmicic, przechodzą przemianę, od szlachcica kierującego się prywatą po obrońcę króla i Polski.
„Wesele” – Stanisław Wyspiański w dramacie przywołuje postać Rycerza – piętnastowiecznego Zawiszy Czarnego z Grabowa herbu Sulima. Bohater dramatu - młodopolski poeta pragnie wskrzesić średniowiecznych rycerzy i nieugiętych bohaterów, którzy z mieczem i kopia, mimo przeciwności, zwyciężają:
„Głos jak marzeń moich piastun;
Rycerz, Widmo, urojenie
przyoblekło szatę żywą.”
Rycerz namawia poetę do tworzenia utworów pokrzepiających zniewolony naród, dalekich od dekadencji. Gdy jednak podnosi przyłbice Poeta widzi pustkę i nicość. Wyspiański przywołuje motyw rycerza by skontrastować odwagę i czyn z bierną postawą społeczeństwa polskiego znajdującego się pod austriackim zaborem.
„Rycerz” – Krzysztof K. Baczyński nawiązuje do motywu rycerza. Podmiotem lirycznym jest rycerz gór zapomnianych, zawsze senny, wędrujący przez świat dwudziestego wieku. Nie odnajduje dawnych zwyczajów, wartości, szlachetnych ideałów. Miecz broniący słabych jest zardzewiały, jednak rycerz wciąż wierzy w jego skuteczność oraz zmartwychwstanie dawnych wartości.
„Bolesław Chrobry” - Antoni Gołubiew w swym cyklu powieściowym stara się ukazać złożone problemy kształtowania się państwa polskiego. Pokazuje codzienna wizję Polski piastowskiej, a także stosunek księcia Bolesława do polityki i nowej świadomości cywilizacyjnej. Na kartach powieści możemy odnaleźć wizerunek wojów Chrobrego i obraz walk z nieprzyjaciółmi.
„Bramy raju” - Jerzy Andrzejewski, prozaik i publicysta, opowiada o trzynastowiecznej krucjacie dziecięcej. Odsłania prawdziwe motywy rycerzy wędrujących pod wodzą Jakuba z Cloyes. Mimo iż wojownikom przyświeca szczytna ideologia nie potrafią uciec od własnych namiętności. Autor ukazuje postać Ludwika z Vendome, inspiratora tragicznej wyprawy, byłego krzyżowca, który zamiast wyzwalać grób Chrystusa plądruje Bizancjum. Zabija rodziców Aleksego, jego usynawia, a następnie czyni swoim kochankiem. Jego przykład to antyteza rycerza średniowiecznego.
„Miniatura średniowieczna” – Wisława Szymborska daje opis miniatury średniowiecznej, czyli małoformatowego malowidła będącego zazwyczaj portretem osoby lub przedstawieniem jakiejś sceny z życia, na przykład, jak u Szymborskiej, dworskiego orszaku. Podmiot liryczny mówi o najzieleńszych wzgórzach, najkonniejszych orszakach i najpochlebniej niebrzuchatym księciu. Wszystko w tej miniaturze jest aż do przesady idealne, Poetka kreśli autentyczne obrazy z epoki, na których nie pojawiają się motywy z życia codziennego mieszczan, kupców i chłopów, a jedynie szlachty i otoczenia króla.
Autor: