klp.plBIBLIA - pierwszą żoną w biblijnych dziejach była oczywiście Ewa, Adam ujrzawszy swą ukochaną nazwał ją
„mężatką, gdyż z męża została wzięta”W Starym Testamencie mąż miał zawsze absolutną władzę nad żoną, kobieta wychodząc za mąż, dostawała się spod władzy ojca pod władzę głowy rodziny, do której wchodziła. Cudzołóstwo było karane śmiercią, a wierność małżeńska stanowiła ideał. Rozwód pozostawał prawem męża, żony nie posiadały też prawa do własności. Te stosunki patriarchalne zostały tylko nieznacznie zmodyfikowane w Nowym Testamencie, gdzie też często mówi się o małżeństwie w sensie metaforycznym. Według legendy hebrajskiej pierwszą żona Adama była Lilith. Pierwszy człowiek nie mógł jednak znieść jej samowoli i złośliwości. Lilith opuściła Raj i do dziś błąka się w wyższych rejonach powietrznych. Żona Lota ocalała wraz z mężem i córkami z Sodomy i Gomory zniszczonej przez Boga za grzechy mieszkańców. Nie usłuchała nakazu aniołów i gdy deszcz siarki i ognia spał na miasto obejrzała się za siebie i zamieniona została w słup soli.
„Odyseja”– Homer stworzył archetyp wiernej, idealnej żony - Penelopy. Czekała dwadzieścia lat na powrót męża – Odyseusza – z wojny trojańskiej, skutecznie opierając się licznym zalotnikom z lokalnej szlachty, którzy nie wierzyli w powrót Odysa. Zwodziła ich za pomocą podstępu – przyrzekła wybrać jednego z nich za męża po ukończeniu tkania szaty dla swego teścia; aby odwlec ukończenie pracy nocą pruła to, co utkała w dzień.
Legendy arturiańskie - Guinevere – Ginewra żona króla Artura, podobnie jak Helena Trojańska, staje się z powodu swej nieprzeciętnej urody przyczyną porwania, zdrady, wojny i katastrofy. Według niektórych była kochanką Lancelota – najwybitniejszego z rycerzy Okrągłego Stołu. Po śmierci męża idzie do klasztoru, gdzie pozostaje do śmierci.
„Tristan i Izolda” – Izolda Złotowłosa była kobietą o olśniewającej urodzie, córką króla Irlandii, siostrą zabitego przez Tristana Marhotta. To osoba dumna, zdecydowana, której życie odmieniło Fatum. Wraz z winem „wypiła śmierć własną” – eliksir miłosny, a jej losem całkowicie zawładnęło uczucie do Tristana. Poślubiwszy króla Marka, już od nocy poślubnej oszukiwała go na różne sposoby i systematycznie zdradzała. Nigdy nie żywiła do niego głębszych uczuć. Wiarołomna żona, żyła w poczuciu grzechu, winy, dobrze znała również uczucie zazdrości. W imię miłości dopuszczała się czynów moralnie nagannych, oszustw, nawet zbrodni (wysyłając Brengien na śmierć). Miłość była dla niej jedyną wartością - silniejszą od prawa małżeńskiego, obowiązku wierności i nakazów religijnych. Umiera w tym samym dniu co Tristan.
„Poskromienie złośnicy” - William Szekspir opisuje Katarzynę – nieprzeciętną złośnice i awanturnicę, która na dworze swego męża przechodzi metamorfozę. Jej wybranek głodem zmusza ją do zmiany nieznośnego charakteru. Z diablicy stała się posłuszną żoną.
„Makbet” - William Szekspir przedstawia Lady Makbet jako kobietę bezwzględną, stanowczą i silną psychicznie. Z żelazną konsekwencją dąży do realizacji raz założonego celu, liczy się dla niej tylko skuteczność, odrzuca wszelkie skrupuły, moralne dylematy, rozterki. Kieruje postępowaniem męża, gdy jednak traci wpływ na Makbeta przeżywa silne załamanie i popełniła samobójstwo. Na początku rządów Makbeta jego żona jest osobą zdumiewająco silną psychicznie, wkrótce popada w obłęd, ma lunatyczne sny. To zbrodnia niszczy jej mocną konstrukcję psychiczną. Lady Makbet odwołuje się do sił piekielnych i zostaje przez nie opętana. Przepowiednia czarownic idealnie trafiała w ambicje, aspiracje Lady Makbet - stąd tak chętnie i szybko w nią uwierzyła. Wiedziała przy tym, że jej udział w zbrodni jest gwarancją powodzenia intrygi. Rozumiała, iż losowi należy pomóc. Działała zgodnie z planem, bez roztrząsania moralnych wątpliwości. Z wyrachowaniem, stale czuwała nad biegiem zdarzeń. Była żądna władzy, a odsunięcie przez męża słusznie pojmowała jako utratę wpływów i znaczenia. Lady Makbet ze złej, zimnej kobiety staje się nieszczęśliwą, chorą psychicznie, odtrąconą, niepotrzebną żoną. Jej śmierć nie wywarła na Makbecie jakiegokolwiek wrażenia. W Lady Makbet można widzieć nie tylko kobietę opętaną przez zło, ale i trzeźwą, inteligentną realistkę instrumentalnie traktującą męża.
„Żona modna” - Ignacy Krasicki bohaterką satyry czyni młodą kobietę, która bezkrytycznie i w każdej dziedzinie życia kieruje się panującą modą. Żyje w okresie, gdy w Polsce przeminęła epoka saska z wzorami sarmackimi, a modne tendencje czerpane były wyłącznie z zagranicy - głównie z Francji. Uwielbienie wszystkiego, co francuskie w przypadku bohaterki satyry Krasickiego nie ma granic. Naśladownictwa i inspiracje są jednak wyłącznie powierzchowne, nie sięgają istoty uwielbianej kultury. Zachowania oraz pozy żony modnej zostały starannie wystylizowane i wyolbrzymione, z reguły jako odniesienie do bohaterów francuskich powieści sentymentalnych. Modnisia pragnie żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór literackiego. Zarządza całkowitą przebudowę dawnego polskiego dworu szlacheckiego, w ogrodzie każe stawiać świątynie Diany, na wzgórzach belwederki. Odrzuca całkowicie polską tradycję kulturalną, traktując ją wręcz pogardliwie. Przy okazji zmian trwoni majątek małżeństwa. Żona modna jest postacią o groteskowo przerysowanym charakterze, zachowaniach. Jednak trudno opłakiwać małżonka, który ożenił się głównie z chęci posiadania jej wiosek dziedzicznych, graniczących z jego posiadłościami.
„Cierpienia młodego Wertera” – Goethe ukazuje femme fatale – Lottę. Mimo iż kocha i rozumie Wertera wybiera małżeństwo z Albertem. Zapewnia tym świetlaną przyszłość sobie i swemu rodzeństwu. Jej wybór przyczynia się do podjęcia przez Wertera decyzji o samobójstwie.
„Lilije” - Adam Mickiewicz wykorzystuje znaną pieśń ludową o zabiciu męża przez niewierną żonę. „Pani zabija Pana” wracającego z wyprawy wojennej. Grzebie go, a na grobie sadzi lilię. Motywem tej zbrodni jest obawa Pani przed karą za cudzołóstwo - w czasie nieobecności męża żona zdradza go. Młoda wdowa szybko decyduje się poslubić jednego ze szwagrów. Jednak zbrodnia nie uchodzi morderczyni na sucho, zostaje dotkliwie ukarana, a wraz z wiarołomną żoną pod ziemię zapadają się również i zdradzieccy bracia zabitego Pana. Mickiewicz w swej balladzie stworzył świetne studium psychologiczne - znakomity wizerunek żony dręczonej wyrzutami sumienia i strachem przed zdemaskowaniem.
„Pani Twardowaska” – Adam Mickiewicz nie opisuje dokładnie cech żony Twardowskiego, lecz sądząc z tego, że diabeł zrezygnował z duszy polskiego pana, mając spędzić rok z jego ślubną, nie była z pewnością uosobieniem spokoju i piękna.
„Konrad Wallenrod” – Adam Mickiewicz ukazuje jedną z nielicznych w romantycznej literaturze postaci żony, która w swym związku nie zważała na majątek czy rodzinne koligacje – Aldonę. Pozostała wierna Walterowi Alfowi, które ich wspólne szczęście poświecił dobru ojczyzny. Aldona porzucona przez wybranka zamyka się w wieży i do końca swych dni wiedzie pustelniczy żywot.. Nie zgadza się opuścić pustelni nawet na prośbę męża. Umiera w tym samym czasie co mąż.
„Dziady cz. IV” - Adam Mickiewicz przywołuje w opowieści głównego bohatera – Gustawa - postać Maryli, która ugina się pod presją rodziny i wychodzi za mąż, kierując się względami majątkowymi. Jej ślub jest dla nieszczęśliwego kochanka równoznaczny ze śmiercią za życia:
„Gdy na dziewczynę zawołają „żono!
Już ją żywcem pogrzebiono.”
„Grażyna” - Adam Mickiewicz czyni tytułową bohaterką żonę księcia Litawora, córką dziedzica Lidy. To kobieta jeszcze młoda, ale już dojrzała. Piękna (grażas po litewsku znaczy piękny), silna, sprawna fizycznie chętnie oddawała się męskim rozrywkom: polowaniu, jeździe konnej, fechtunkowi. Miała duży wpływ na Litawora, służyła mu radą i pomocą, chętnie też towarzyszyła księciu podczas łowów. Grażyna jest główną nosicielką naczelnej idei utworu - patriotyzmu. Najważniejszą cechą jej charakteru jest gorąca miłość do ojczyzny, odwaga oraz siła charakteru. Jej bohaterska postawa zapobiegła sporom, wewnętrznym podziałom Litwy, które uniemożliwiłyby zwycięstwo nad Krzyżakami. Odwagi wymagało nie tylko zbrojne wyruszenie przeciwko rycerzom Zakonu, ale również przeciwstawienie się woli męża, przyjęcie należącej do niego roli wodza. Księżna do końca zachowała niezłomną postawę, zginęła w walce. W imię patriotyzmu oddała życie. Jej czyn doprowadził również do moralnego odrodzenia męża.
„Balladyna” – Juliusz Słowacki ukazuje przykład niewątpliwie wybitnego kobiecego charakteru. Już na samym początku swej drogi ku władzy Balladyna morduje swoja rywalkę – siostrę Alinę i dzięki tej zbrodni zostaje żoną Kirkora. Polska Lady Makbet pod nieobecność prawego męża zdobywa piastowska koronę. Żądny władzy Kostryn, dowódca zamkowej straży, staje się jej wspólnikiem. Balladyna, nie chcąc dzielić władzy podaje truciznę sprzymierzeńcowi i obejmuje tron. Jedyna jej namiętnością jest władza, nie liczą się uczucia świeżo poślubionego męża, dlatego wydaje bitwę jego wojskom, która przynosi mu śmierć.
”Nie-Boska komedia” - Zygmunt Krasiński prezentuje dramat hrabiego Henryka, który nie jest w stanie stworzyć szczęśliwego domu. Nie umie kochać „dobrej i skromnej” żony, marzącej o rodzinnym szczęściu. Henryk uważa, że małżeństwo jest związkiem nieludzkim, narzuconym przez boga, dlatego przeklina je. Maria, żona hrabiego i matka Orcia nie zaznała szczęścia w małżeństwie. Kocha męża, ale nie jest przez niego kochana. Podobnym uczuciem darzy syna, jednak zdaje sobie sprawę z tego, jaki czeka go los - sama mu go zgotowała, stawiając miłość męża ponad interesem dziecka. W wyniku poetyckich miraży męża i odtrącenia popada w obłęd i umiera.
„Pani Bovary” – Gustave Flaubert tytułową bohaterką swej powieści czyni wychowaną w klasztorze Emmę – egzaltowaną i nieprzystającą do życia żonę nudziarza, wiejskiego lekarza – Karola Bovary. Negatywny wpływ wywarła na niej lektura sentymentalnych książek. Marzyła o luksusie i bajronicznych kochankach. Ostatecznie wplątując się w kolejne romanse i zaciągając długi popełnia samobójstwo trując się arszenikiem.
”Noce i dnie” - Maria Dąbrowska opisuje życie rodzinne Niechciców w Serbinowie na przestrzeni wielu lat, podczas których rodzą się i wychowują kolejne ich dzieci. Akcja skupia się przede wszystkim na rozterkach Barbary Niechcic, która całe życie wspomina niespełnioną, romantyczną miłość do hrabiego Tolibowskiego. Jej życiowym partnerem, na dobre i złe, zostaje jednak Bogumił Niechcic, choć to, że całe życie go kochała Barbara uświadamia sobie dopiero po śmierci męża. Ich związek, pełen konfliktów i nieporozumień, pozostaje jednak trwały i lojalny.
„Nad Niemnem” - Eliza Orzeszkowa ukazuje wiecznie omdlałą i chorą Emilię Korczyńską - ofiarę romantycznych teorii, żyjącą w świecie sentymentalnych powieści żonę Benedykta. Jedyną radość przynosi jej zagłębianie się w lekturze ckliwych opowiastek. Praca i zajęcia męża, starającego się utrzymać Korczyn jest jej zupełnie obca. Ich małżeństwo nigdy nie było szczęśliwe. Choć małżonkowie żyją pod jednym dachem, coraz bardziej oddalają się od siebie. Korczyńska pozostawała wieczną hipochondryczką. Wciąż znajdowała w sobie nowe choroby, cierpiała na migreny, co stawało się doskonałym pretekstem do tego, by nie opuszczać łóżka, pokoju. Interesowała się przede wszystkim własnym stanem psychicznym i fizycznym, często uciekała w świat urojeń, marzeń, absolutnie nie zajmując się niczym w gospodarce. Jest kobietą skrajnie egocentryczną, zapatrzoną w siebie. Nie pełni roli żony, matki czy dziedziczki. Maria Kirłowa inna bohaterka powieści to trzydziestoczteroletnia (od szesnastu lat zamężna) matka pięciorga dzieci. Zastępowała męża we wszystkich pracach gospodarczych. Była osobą pracowitą, uczciwą, rozsądną, życzliwą, wyrozumiałą i skromną, kobietą wyemancypowaną, niezależną, kochająca mimo wszystko męża-próżniaka, który odwzajemniał jej uczucie.
„Anna Karenina” - Lew Tołstoj ukazuje destrukcyjną miłość pięknej Anny Kareniny do hrabiego Aleksego Wrońskiego. Niewierna żona starego Aleksieja Karenia, zakochana opuszcza męża by połączyć się z ukochanym. Ich miłość nie jest jednak spełniona. Na drodze do szczęścia stają matczyne uczucia Kareniny, wyrzuty sumienia spowodowane zdradą i chorobliwa zazdrość o kochanka. Tragiczne dylematy Anny kończy jej samobójstwo – kobieta rzuca się pod pociąg.
„Chłopi” - Władysław Stanisław Reymont całe postępowanie Jagny Pacześ (Borynowej) przypisuje ogromnej podświadomej energii życia, której Jagna biernie się poddaje. Spośród wielu zalotników wybrała żonatego Antka, ale, pozostając bezwolna, zdominowana przez matkę, zgodziła się bez oporu na ślub ze starym choć bogatym Boryną. Zdradzając męża przekroczyła granice moralne wyznaczone przez wiejską społeczność, za co została okrutnie ukarana, poddana samosądowi. Hanka, żona Antka Boryny, to kobieta dzielna, walcząca z przeciwnościami losu. Pochodziła z biednej rodziny, małżeństwo z Boryną było dla niej wielkim awansem. Początkowo nie umiała odnaleźć się w nowej roli, pozycji. Skromna, bardzo pracowita, zapobiegliwa, dobra matka, niezmiennie wierna złemu mężowi, próbująca ratować rozpadające się nie ze swej winy małżeństwo. Podczas choroby męża Hanka kierowała całą wielką gospodarką, w pełni ujawnił się jej niepospolity charakter, duma, zaradność. Zyskała szacunek wsi i samego Macieja Boryny, stała się rzeczywiście pełnoprawnym członkiem rodu Borynów. Kłótliwa, skąpa, zaniedbująca wygląd - nie była postać idealną. Okazała jednak wielkie serce, stając w obronie Jagny, kochanki męża.
”Moralność pani Dulskiej” - Gabriela Zapolska krytykuje dom mieszczański, w którym panuje obłuda i pruderia. Aniela (sic!) Dulska tylko na pokaz strzeże przyzwoitości swej rodziny, w rzeczywistości dopuszcza do romansu swego syna Zbyszka ze służącą. Całą rodzinę trzyma w ryzach, szczególnie apodyktycznie zachowuje się wobec męża - pantoflarza. Zabrania mu wychodzić na spacery zdrowotne, dlatego drepcze w salonie wokół stołu, wydziela pieniądze, gdy ten pragnie się spotkać z kolegami.
„Granica” – Zofia Nałkowska opisuje postać Żańci– matki Zenona, która przez palce patrzy na liczne romanse męża, dbając głównie o to, by rodzina nie rozpadła się. Inną postacią jest Elżbieta – żona Zenona Ziembiewicza. Wybacza mu jego zdradę, pomaga kochance, świadcząc o swym bezgranicznym oddaniu. Potępia małżonka dopiero, kiedy każe strzelać do strajkujących robotników.
”Tango” - Sławomir Mrożek ukazuje dom Stomilów, w którym mieszkają trzy pokolenia, jednak w żaden sposób nie potrafią się porozumieć. W rodzinie panuje bezład. Dom wypełniają porozrzucane rupiecie. Eleonora – żona Stomila – jest kobietą z wielkim doświadczeniem życiowym, dobrze rozumiejącą sytuację, jaka wytworzyła się w jej rodzinie, nie ogląda się na konwenanse. Żałuje nieco, że zawsze podporządkowywała się mężowi. Uważa się za przedstawicielkę pokolenia rewolucji seksualnej, dlatego zdradza męża z imponującym jej siłą i prostotę Edkiem. Jej związek z kochankiem to rodzaj buntu, a jednocześnie swego rodzaju test zachowań męża. Wyzbyta zasad moralnych nie czuje żadnych wyrzutów sumienia.
Autor: