klp.pl„Podróże Guliwera” – J.Swifta w swej sentymentalnej powieści opisuje podróże Guliwera po Królestwie Liliputów, Bromdingnag, państwie rozumnych koni. Oprócz krainy koni, w odwiedzanych krajach panują niedoskonałe systemy polityczne, przypominające oświeceniowe ustroje europejskie.
„My z 1920 roku” – Eugeniusz Zamiatin stworzył pierwszą antyutopię w literaturze współczesnej. W swej powieści przedstawia jak, rzekomo doskonały system jest w rzeczywistości zamaskowaną tyranią, w której jedynym bogiem jest państwo.
„Nowy wspaniały świat” – Aldous Huxley przedstawia wizję społeczeństwa przyszłości, które ma urzeczywistniać ideał powszechnego szczęścia. W nowym, doskonale zorganizowanym świecie wszystko ma być skrupulatnie zaprogramowane. Ludzie, jeszcze przed swoim urodzeniem mają wyznaczone miejsce, które będą zajmować w społeczeństwie. Totalitarne państwo Stanów Zjednoczonych Świata, rządzone przez Generalnego Kierownika, oparte jest na najnowszych odkryciach naukowych, pozwalających manipulować człowiekiem. Dzięki nowoczesnej technice człowiek ma być idealnym, bezrefleksyjnym wykonawcą rozkazów.
„Przedwiośnie” – Stefan Żeromski opisuje wizję estetycznych szklanych domów, w których mieli mieszkać robotnicy w odrodzonej i rozwijającej się Polsce. Cezary Baryka konfrontuje utopijne, wyidealizowane wizje ojca z ponurą rzeczywistością powojennej Rzeczpospolitej, która dodatkowo musi się zmagać z nawałnicą bolszewicką. Motyw szklanych domów jest także krytyką romantycznych złudzeń i wiary w piękne, choć nierealne wizje.
„Mistrz i Małgorzata” – M.A. Bułhakow opisuje ateistyczną Moskwę lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku wpisanej w metafizyczną perspektywę (męczeństwo Chrystusa). Zwraca uwagę na środowisko literatów i reprezentantów władzy oraz zwykłych obywateli miasta, w którym panuje jeden ustrój i jeden światopogląd. Nie ma miejsca na prywatność, a ludzie skupieni są na zaspokajaniu elementarnych potrzeb. Ci niewygodni – znikają w niewyjaśnionych okolicznościach (jak Mistrz czy Iwan Bezdomny) trafiając najczęściej do szpitala psychiatrycznego. Totalitarna władza, oparta na denuncjacjach, aresztowaniach, łapówkarstwie prowadzi do tworzenia szarej, smutnej i biednej rzeczywistość.
„Folwark zwierzęcy” – G. Orwell opisuje proces kształtowania się totalitarnej rzeczywistości po rewolucji na farmie zwierzęcej. Zwierzęta zbuntowały się przeciw gospodarzowi – Jonowi, który je wykorzystywał. Przyświecały im hasła równości i braterstwa. Szybko jednak okazało się, że niektóre zwierzęta są równiejsze. Świnie zaczęły dominować nad innymi. Świnie szybko zaczęły korzystać z przywilejów, wykorzystując swą władzę do ucisku innych zwierząt. Odpowiedzialność za zło i wypaczenia ponoszą inni, tzw. wrogowie ludu.
„Rok 1984” – G. Orwell obnaża świat obróconych wartości wszelkich systemów totalitarnych. Ostrzega przed niebezpieczeństwem totalitaryzmu, degeneracją ideologii, podziałem świata na wrogie, zwalczające się frakcje polityczne. Kreśli przerażającą wizję przyszłości gdzie właściwa istota rzeczy ukryta jest pod pięknie brzmiącymi hasłami, m.in. Ministerstwo Prawdy zajmowało się wymazywaniem z prasy i książek faktów i wydarzeń „niesłusznych” według rządzących.
„Władca much” – W. Golding opisuje historię chłopców, którzy dostali się na nieznaną wyspę. To, co spotykają przypomina raj – mnóstwo owoców, brak zagrożenia, piękno krajobrazów. Przybysze zachowują się jak pierwsi ludzie – nie znają zła, chcą zbudować idealną rzeczywistość, jednak z czasem okazuje się, że ich plan napotyka na coraz większe trudności. Utopijna wizja zmienia się w świat, w którym silniejsi dyktują warunki i nie cofają się nawet przed zbrodnią.
„Kroniki marsjańskie” – Ray Bradbury napisał opowieść o inwazji ludzi – barbarzyńców na planetę Marsjan. Mieszkańcy Ziemi niszczą wyrafinowaną kulturę powstałą w wyniku syntezy nauki, religii i sztuki.
„Utopia” – Stanisław Grochowiak pisze o odwiecznym marzeniu człowieka o stworzeniu idealnego państwa. Podkreśla jednak, że nigdy się nie udało tego stworzyć, a wszystkie utopijne wizje są sztuczne. Rzeczywistość daleka jest od umowności i brutalnie przeczy mrzonkom o doskonałości. Wiersz swój kończy retorycznym pytaniem: „gdzie podziałaś się wyspo?”.
„Utopia” – Wisława Szymborska kreśli wizję utopii, jako świata, w którym wszystko jest oczywiste, słuszne, pewne. Wiatr rozwiewa wszelkie negatywne myśli, panuje racjonalizm i sens. Miejsce to jednak jest bezludne, a ludzie wyłącznie odchodzą z niego zanurzając się w życiu „nie do pojęcia”. Poetka podkreśla przewagę normalnego życia nad światem idealnym, który zawsze kryje niebezpieczeństwo dla człowieka.
Autor: