klp.pl„Król Olch” – J.W. Goethe opisuje nocną wyprawę ojca z dzieckiem przez ciemny las. Dziecko w gorączce widzi Króla Olch, postać z baśni germańskich, który nawołuje je do siebie. Przerażony chłopiec umiera ze strachu.
”Dziady” cz. II- Adam Mickiewicz do kategorii duchów lekkich, zalicza postaci dwojga dzieci: Józia i Rózi. Występują one jako trzepoczące skrzydełkami aniołki, ale nie mogą dostać się do nieba, pozostają w czyśćcu, gdzie trwają w nudzie, trwodze o to, czy znajdą się w niebie. Niebo jest przed nimi zamknięte, bowiem ich życie było zbyt łatwe, upływało na zabawach, pod troskliwą opieką matki. Nie zaznawszy ziemskiej goryczy, nie mogą poznać niebiańskiego pokoju, szczęścia.
„Pan Tadeusz” – A. Mickiewicz wspominając na emigracji swoje rodzinne strony, akcję swej epopei umieszcza w Soplicowie. Ukazuje je Mickiewicz jako arkadię, symbol szczęścia lat dziecinnych i utraconej ojczyzny. Stanowi ono ostoję polskości, dawnych obyczajów i tradycji szlacheckich. Ten wyidealizowany obraz powstał z tęsknoty za beztroską lat dziecinnych spędzonych w rodzinnym domu na nowogródczyźnie. Jako sielanka przedstawione jest dzieciństwo dorastającej Zosi, wnuczki Stolnika Horeszki, wychowującej się pod troskliwym okiem Telimeny. Zosia zajmowała się karmieniem ptactwa, przebieranie się w dziewczęce sukienki, zabawa z dziećmi i elementarna edukacja.
”Nie-Boska komedia” - Zygmunt Krasiński pisze o Orciu, syn hrabiego Henryka, który jest uosobieniem dziecięcej niewinności - piękniał świeżością dzieciństwa mleczną - co pozwala mu stać się poetą prawdziwym (chociaż brakuje mu wiary w moc słowa poetyckiego), wieszczem kontaktującym się ze światem pozaziemskim.Ten dar unicestwia i tak już nieszczęśliwe (niewidome od czternastego roku życia) dziecko, jest przyczyną jego przedwczesnej śmierci - Orcio ginie zabity przez przypadkową kulę podczas oblężenia Okopów św. Trójcy. Orcio to dziecko niezwykłe, „przykuty do ziemi anioł”, chłopiec kruchy, nadwrażliwy, żyjący w świecie ducha, wizji, będący przedmiotem walki dobrych oraz złych mocy, promieniujący:
„pięknością dziwnych, niepojętych myśli, które chyba z innego świata płyną.”
„Antek” – B. Prus zajmuje się losem nieszczęśliwego, utalentowanego chłopca. Jego pasją jest rzeźbienie. Wystarczy mu scyzoryk i kawałek drewna, by spędzić wiele godzin przy tworzeniu nowej rzeźby. Niestety, oprócz rzeźbienia, które nie przynosiło matce ani pociechy, ani pomocy, Antek nie był w stanie zajmować się jakąkolwiek pracą w gospodarstwie, dlatego matka, za namową kuma Andrzeja, wysyła do go miasta.
„Anielka” – B. Prus przedstawił jeden z najpełniejszych obrazów dziecka w literaturze polskiej. Anielka i jej brat Józio wychowują się w trudnych warunkach w podupadającym gospodarstwie. Ich ojciec przehulał cały majątek, a chora matka, żyjąca w świecie romansów marzy o wyjeździe do Warszawy. Wiadomości o bankructwie, pożar domu, śmierć matki i strata ukochanego psa Karuska to za dużo dla wrażliwego dziecka. Anielka umiera.
„Janko Muzykant” – Henryk Sienkiewicz opisuje losy Janka – dziesięcioletniego, słabego i chorowitego chłopca z bardzo biednej wiejskiej rodziny. Od najmłodszych lat przejawiał on wielkie uzdolnienia muzyczne, muzyka była jego pasją. Janko dotknięcie prawdziwych skrzypiec w pańskim dworze przypłaca życiem, bowiem zostaje posądzony o kradzież i skazany przez sąd gminny na karę chłosty. Skatowany przez stójkowego, tępego wykonawcę sądowych wyroków, umiera.
„W pustyni i w puszczy” – H. Sienkiewicz opowiada o pełnej przygód i niebezpieczeństw podróży stasia Tarnowskiego i Nel po Afryce. Między innymi opisuje ich porwanie przez Beduinów, zabicie zbrodniarzy, zetknięcie z dzikimi zwierzętami, śmiertelną chorobą i spotkanie z groźnym prorokiem Mahdim.
„Tadeusz” - tytułowy bohater noweli Elizy Orzeszkowej to dwuletnie wiejskie dziecko pochodzące z bardzo biednej rodziny. Rodzice, chociaż kochali chłopca, z reguły nie mogli mu zapewnić odpowiedniej opieki, oboje musieli pracować. Pewnego dnia chłopiec, goniąc kolorowego ptaszka, wpadł do stawu, w którym utonął. Świat pozostał obojętny wobec tej, jednej z wielu podobnych, śmierci biednego dziecka.
„Nasza szkapa” – M. Konopnicka opisuje dzieci, które nieraz przymierają głodem, nie mogą liczyć na troskę i opiekę rodziców. Ich jedyną radością jest stara, ślepa na jedno oko szkapa. Mimo nędzy w domu i choroby matki trzech synów piaskarza Mostowiaka stara się bawić i cieszyć, mimo tragicznej sytuacji. Po śmierci matki dzieci cieszą się na widok sprzedanej dorożkarzowi szkapy, która pojawia się, by zawieźć trumnę na cmentarz.
„Mendel Gdański” - M. Konopnicka opisuje historię starego Mendla, wychowującego swojego wnuczka – małego chłopca Jakuba. Dziadek bardzo kocha chłopca i próbuje go wychować w tradycji żydowskiej, choć polskie dzieci na podwórku wyśmiewają Jakuba z powodu jego żydowskiego pochodzenia.
”Dzieciństwo” – L. Staff nazywa dzieciństwo ”Słodkim snem, niedorzecznym jak szczęście”. Opisuje czas dzieciństwa z perspektywy dojrzałego człowieka jako utracony raj, do którego chętnie wraca się myślami. W dzieciństwie nawet błahy przedmiot mógł być traktowany jako zapowiedź wielkiej przygody, dlatego dzieciństwo to dla poety:
”poezja starych studni, zepsutych zegarów, strychów i niemych skrzypiec pękniętych, bez grajka.”
„Uśmiech dzieciństwa” – M. Dąbrowska w zbiorze opowiadań opisuje wspomnienia z dzieciństwa, spędzonego w rodzinnym domie w Russowie. Ostatnie opowiadanie ”Odjazd” traktuje o momencie wyjazdu dzieci do szkoły, do obcego, dalekiego miasta. Dzieci zastanawiają się: ”Gdzież się podzieje ten dom, gdy nas tu w nim nie będzie”.
”Szczenięce lata” - M. Wańkowicz snuje opowieści o dzieciństwie i ziemiańskich tradycjach. W książce znajdujemy dokładny opis dwóch dworków szlacheckich. Pierwszy z nich znajduje się w Nowotrzebach na Kowieńszczyźnie, drugi w rodzinnym majątku Wańkowiczów - Kalużycach , w powiecie ihumeńskim , ziemi mińskiej na Białorusi. Punktem centralnym obu dworków jest dom rodzinny, w którym odnajdujemy jedyny i niepowtarzalny klimat każdego rodzinnego gniazda. Autor w swojej powieści przedstawia dość typowe dzieciństwo ziemiańskiego chłopca tamtej epoki. Dzieciństwo bohatera powieści pozbawione było bezpośredniego ciepła matczynej opieki. Wcześnie bowiem dosięga go nieszczęście, umierają jego rodzice, których pamięta tylko z opowiadań najbliższych. Wychowaniem chłopca zajmuje się najpierw jego babka, Felicja, a później brat Witold.
”Miasto mojej matki” - J. Kaden-Bandrowski pisząc swą powieść dochodzi czterdziestki swego żywota i - obejrzawszy się za siebie - dostrzega pamięcią wnikliwą własne dzieciństwo, matkę, ojca, dom rodzinny. Z utworu wyłania się zindywidualizowany obraz rodzinnego domu głównego bohatera utworu. Z jednej strony są to praca i zapobiegliwość dorosłych, z drugiej zabawa i nauka dzieci. Ich wzajemny stosunek pomimo drobnych konfliktów i nieporozumień jest pełen miłości i życzliwości. On to decyduje o spoistości tego domu, który przygotowuje swych młodych mieszkańców do wejścia w świat.
„Dziewczynka z zapałkami” – H. Ch. Andersen opisuje jak w wigilię Nowego Roku mała dziewczynka usiłuje sprzedać zapałki. Nikt jednak nie chce ich kupić, więc dziecko, bojąc się wracać do domu bez pieniędzy przysiada na śniegu na ulicy. Ogrzewając się kolejnymi zapałkami widzi choinkę, pieczoną gęś i zmarłą babcię, która zabiera ją do nieba. Nazajutrz ludzie odnajdują zamarznięte dziecko.
„Mały Książę” – A. de Saint-Exupéry ukazuje międzyplanetarną wędrówkę małego mieszkańca planety B-612. Podróżowanie dostarcza Małemu Księciu powodów do zdziwienia i niezadowolenie. Dzięki niej poznaje, czym jest miłość, przyjaźń i śmierć. Wartości, jakim hołdują dorośli rozczarowują bohatera, który uosabia marzenia i poszukiwanie dziecka.
Elegia o… (chłopcu polskim) – K.K. Baczyński wprost mówi o losach młodych chłopaków – dzieci skazanych na wyjście ”z ciemną bronią w noc” i śmierć pod kulami, a może pęknięcie serca:
„Zanim padłeś, jeszcze ziemię
przeżegnałeś ręką.
Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?”
„Przygody Alicji w krainie czarów” – L. Carroll opisuje historię małej dziewczynki – Alicji, która trafia we śnie do magicznego świata wyobraźni. Próbuje w nim odnaleźć odpowiedzi na podstawowe dla każdego człowieka pytania, a także wyjaśnić, na jakiej zasadzie funkcjonuje nierealny świat.
„Tajemniczy ogród” – F. H. Burnett opowiada historię krnąbrnej egoistki – Mary Lennox, która po utracie rodziców przybywa do wuja do Anglii i powoli przenika tajemnice jego wielkiego zamku. Odkrywa między innymi furtkę do magicznego, choć zaniedbanego ogrodu. Podczas przywracania go do życia z pomocą przyjaciela Colina zaczyna inaczej patrzeć na świat. Odmienia również na lepsze los wuja i jego syna, poruszającego się na inwalidzkim wózku.
„Ania z Zielonego Wzgórza” - Lucy Maud Montgomery opowiada o losach Ani Shirley, wcześnie osieroconej dziewczynki, która wskutek nieporozumienia trafia do domu Maryli i Mateusza na Zielonym Wzgórzu. Sympatyczna, wrażliwa i pełna wdzięku, obdarza swych opiekunów wielką miłością, zdobywa ich serca i odnajduje prawdziwie rodzinny dom.
„Piotruś Pan” – J.M. Barri przedstawia losy Piotrusia pana, który nie chciał dorosnąć i przeniósł się do swojej wyimaginowanej krainy – Nibylandii, która istniała tylko w jego wyobraźni.
„Dolina Issy” - Czesław Miłosz powraca do krainy swego dzieciństwa, przypomina swoje pierwsze doznanie tajemnicy i dziwności świata, a także piękna istnienia. Ukazuje młodzieńcze lata Tomasza Surkonta, którym opiekują się dziadkowie mieszkający na dworze polskim nad rzeką, Issą na Litwie kowieńskiej. Miłosz z dystansu i tęsknoty wskrzesza krainę swego dzieciństwa, by snuć refleksję nad zagadnieniami istnienia i śmierci.
„Warkoczyk” – T. Różewicz pisze, że podczas holocaustu zabijano także dzieci, o czym świadczy warkoczyk z wstążką zauważony w przez autora w Oświęcimiu, który na pewno, należał do dziewczynki. Wiersz ten jest oskarżeniem ludobójców i protestem przeciwko wojnie i zabijaniu.
Autor: