klp.pl”Iliada” Homer opisuje dziesiąty rok oblężenia Troi, pod koniec wojny, która wybuchła po uprowadzeniu przez Parysa Heleny, żony króla Sparty Menelaosa. Grecy uważali wojnę trojańską za wydarzenie historyczne, mające miejsce pomiędzy XIV a XII wiekiem przed naszą erą. Dzisiaj twierdzi się, że część epopei trojańskiej ma charakter historyczny, niemniej nie należy uważać poematu Homera za wiarygodne źródło historyczne. Bez wątpienia istniało miasto Troja - ważne centrum polityczne i - jak się ostatnio sądzi - także handlowe, gospodarcze. Troja - zwana też Ilion, od imienia legendarnego założyciela Ilosa, przodka Priama, to miasto w Troadzie, pomiędzy rzekami Skamander i Simoeis (dzisiejsza Turcja).
BIBLIA - w Starym Testamencie za miasto uważano każde osiedle otoczone murami, a najstarszym odkrytym w Palestynie miastem jest starotestamentowe Jerycho o imponujących murach obronnych i ogromnej wieży strażniczej. Jerozolima (święte miasto żydów, chrześcijan i muzułmanów) w czasach Salomona mogła liczyć do 6000 mieszkańców. Bezpośrednio przed narodzeniem Chrystusa zaczęto w Palestynie budować miasta na wzór rzymski, z szerokimi brukowanymi ulicami, teatrami, akweduktami, łaźniami i okazałymi willami. Rzymskie miasta, od Palestyny po Azję mniejszą, stały się ośrodkami ewangelizacji prowadzonej przez apostołów. Często przywoływanym w Biblii miastem byt Babilon, największe miasto w Mezopotamii, wielkie centrum gospodarcze i kulturalne. Z reguły Żydzi uważali je za narzędzie kary Bożej na Judę. W Nowym Testamencie nazwa Babilon stanowi także odpowiednik wrogiego chrześcijanom Rzymu. To w Babilonie próbowano wznieść wieżę sięgającą nieba, a Bóg za karę pomieszał budowniczym języki. Betlejem jest starym, niewielkim miastem, które Ewangelie uważają za miejsce narodzin Chrystusa. Najważniejszym miastem w Biblii jest Jerozolima (Królestwo Boże, Miasto Żyjącego Boga, Nowe Jeruzalem, Niebieskie Jeruzalem - to tylko niektóre z biblijnych określeń), którą wymienia się już w egipskich tekstach z XX wieku przed Chrystusem. Dawid przeniósł tam swoją stolicę z judzkiego miasta Hebronu, sprowadził Arkę Przymierza, zaś Salomon zbudował wielką świątynię. Tuż za murami Jerozolimy, na małym wzgórzu Kalwaria, odbyta się kaźń, ukrzyżowanie Chrystusa. Jerozolima była centrum religijnym ludu izraelskiego, idealny obraz tego miasta pojawia się w pismach proroków, a nowe Jeruzalem jest dla chrześcijan symbolem ostatecznej zbawczej mocy Boga.
”Świat zepsuty” - Ignacy Krasicki nieprzychylnie kreśli wizerunek miasta:
”Pełno mistrzów zuchwałych, pełno uczniów zdrożnych(…)
Wszędzie nierząd, rozpusta, występki szkaradne(…)
Oślep tłuszcza bezbożna w otchłań zbytków bieży.”
Miasto według Krasickiego to targowisko próżności, a jego mieszkańcy to rozpustnicy, oszuści i złodzieje. Jest to miejsce puste i jałowe intelektualnie.
”Eugeniusz Oniegin” - A. Puszkin opisuje Petersburg pełen blasku i urody życia. Dla autora architektoniczny przepych miasta był synonimem tego, co w Rosji najlepsze.
”Ojciec Goriot” - Balzak ukazuje realistyczny obraz Paryża - ”nowoczesnego monstrum”, a ściślej społeczność miasta miotaną wielkimi namiętnościami, dążeniem do kariery, władzy, uciech – w śmiertelnej walce, która według Balzaka stanowi jądro współczesnego swiata. Na zasadzie kontrastu przedstawia ubogą Dzielnicę Łacińską z znajdującym się tam nędznym pensjonatem pani Vauquer i bogatą dzielnicę Saint-Germain ze wspaniałą rezydencją hrabiny Beauseant.
„Lalka” - Bolesław Prus przedstawił bardzo rozległą panoramę życia w Warszawie końca XIX wieku. Samo miasto ukazał niemal z fotograficzną dokładnością. Utwór prezentuje różne grupy, warstwy społeczne – m.in. kapitalistów, finansistów, kupców, arystokrację, mieszczaństwo polskie, niemieckie i żydowskie oraz biedotę zamieszkującą Powiśle. Świat ludzi bogatych symbolizują pałace arystokracji, rozmieszczone głównie przy Trakcie Królewskim, Powiśle to dzielnica nędzy, występku i poniżenia, zaś świat mieszczański można poznać na przykładzie kamienicy, kupionej przez Wokulskiego od Łęckich, gdzie mieszka zarówno zamożna burżuazja, jak i biedni studenci. Rozmyślając o kontrastach społecznych Wokulski mówi:
”Oto miniatura kraju, w którym wszystko dąży do spodlenia. Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty”
”Mendel Gdański” - Maria Konopnicka akcję swej noweli umieszcza w Warszawie (nazwisko „Gdański" miało zasugerować cenzurze, że akcja toczy się w Prusach, nie w zaborze rosyjskim) Bohater - Mendel kochał to miasto, uważał się za jego skromną część, był szanowany przez sąsiadów. Jednak dla uczestników antyżydowskich pogromów nie miało to żadnego znaczenia. Fanatyczny tłum pozbawił Mendla poczucia trwałej wspólnoty z miejską społecznością, w której, a nie, obok której, chciał żyć.
”Syzyfowe prace” - S. Żeromski ukazuje Kleryków, którego pierwowzorem są Kielce. Dla jednych, przyjeżdżających z małych miejscowości Marcina Borowicza i Andrzeja Radka jest on dużym miastem, dla innych, jak Bernarda Zygiera z Warszawy to miejscowość prowincjonalna.
”Granica” - Z. Nałkowska ukazuje miasto na przykładzie kamienicy pani Kolichowskiej. Zamieszkują ją różne warstwy społeczne, w zależności od zajmowanego piętra domu. Salon właścicielki, przypominający rupieciarnię, to symbol mieszczaństwa ogarniętego potrzebą zdobywania rzeczy materialnych. Suterena, zamieszkiwana przez Chąźbów, Gołąbskich i Barbockich to świat nędzy i niedostatku. Autorka ironicznie komentuje taki stan rzeczy: ”Co dla jednych jest podłogą to dla innych jest sufitem”.
”Ziemia Obiecana” - W. Reymont ukazuje świat przemysłowego miasta Łodzi końca XIX wieku. Przedstawia ją jednak nie jako arkadię, lecz jako miejsce bezwzględnej walki o byt, świat wielkich fabrykantów, bogatej finansjery oraz zwykłych „geszefciarzy”, którzy robią wielkie interesy, oszukują, używają podstępu, a przede wszystkim bezwzględnie wykorzystują robotników.
”Noce i dnie” - M. Dąbrowska pokazuje Kaliniec – literacką postać Kalisza, swojego rodzinnego miasta.
”Quo vadis” - Henryk Sienkiewicz ukazał obraz Rzymu za czasów panowania Nerona. W Wiecznym Mieście niemal na każdym rogu stoi świątynia dla bóstwa, o którym niewiele wiadomo. Jest to miejsce kontrastów, gdzie bród i przestępczość sąsiadują z bogatymi domami, w ktrych panuje luksus i obłuda. Na tym tle wyraźnie odcina się grupa pierwszych chrześcijan.
”Proces” - F. Kafka nie kreśli realistycznego obrazu miasta. Jest ono symbolem biurokratycznej maszyny, wobec której człowiek czuje się bezsilny.
”Sklepy cynamonowe” - Bruno Schulz pokazuje obraz prowincjonalnego miasteczka bez nazwy, odmienionego mocą wyobraźni. Porusza problem starego i nowego – wpływu nowej cywilizacji, epoki, nowych wartości, które reprezentuje Ulica Krokodyli. Jest to miejsce grzechu i zepsucia, komercji i tandetnej reklamy. Opowiadanie Schulza jest wspomnieniem z czasów dzieciństwa. Autor opisuje nocną wędrówkę przez labirynt miasta, widzianą oczami dziecka. Miasteczko złożone jest z tajemniczych ulic-tuneli, domów odwróconych „plecami”. Bohater błądzi w poszukiwaniu sklepów cynamonowych – symbolu zakazanego rejonu miasta, przepełnionego erotyką.
„Mistrz i Małgorzata” - Michaił Bułhakow przedstawia obraz Moskwy, która powoli zapomina o krwawych wydarzeniach okresu rewolucji, ma już za sobą lata gospodarczej liberalizacji i znajduje się na etapie rozkwitu instytucji komunistycznego państwa. Biurokracja zostaje doprowadzona do absurdu: o wszystkim decydują urzędnicy niższych lub wyższych szczebli, na wszystko trzeba mieć zgodę odpowiedniej instancji, mnożą się różnego rodzaju zarządy, w których pozorują pracę tysiące ludzi. Prawdą jest tylko to, co zostało potwierdzone urzędowym pismem z pieczęcią. Życiem zbiorowym rządzi obłuda, strach, zakłamanie oraz głupota, bezmyślność. W Moskwie, chociaż na tle nędzy całego kraju i tak jest ona oazą dostatku niewiele się kupuje, brakuje praktycznie wszystkiego, zatem dobra materialne są centralnie rozdzielane, przydzielane wybranym. Moskwa jest rzeczywistością równie groźną, co absurdalną. Całą absurdalność życia w stolicy światowego proletariatu odsłania przybycie do miasta Wolanda i jego świty. Woland nie przynosi do Moskwy zła, jest go już tam wystarczająco dużo przed przybyciem szatańskiej ekipy, która jedynie uzewnętrznia ową nieprawość, pozwala dostrzec ją ludziom przez lata otoczonym przez zło i jakby przyzwyczajonym do niego, uważającym je za coś oczywistego, naturalnego.
”Dżuma” - Albert Camus opisuje Oran sprzed zarazy, która zmieniła wszystko. Miasto jawi nam się jako spokojne, wręcz szare i banalne miejsce, takie, jakich tysiące rozsianych jest po całej Ziemi. Także jego obywatele to zwykli ludzie, zajęci swoją pracą i standardowymi przyjemnościami. Zdaniem samego autora:
„Są miasta i kraje, gdzie ludzie od czasu do czasu podejrzewają istnienie czegoś innego. Na ogólnie zmienia to ich życia. Ale zaznali podejrzeń, a to zawsze jest wygrana. Natomiast Oran jest wyraźnie miastem bez podejrzeń, to znaczy miastem całkowicie nowoczesnym (...) To miasto pozbawione malowniczości, roślinności i duszy, w końcu staje się odpoczynkiem i człowiek zapada tu wreszcie w sen.”
”Wiosna” - Julian Tuwim opowiadał się za antyurbanizmem. Uważał, że cywilizacja miejska sprzyja duchowej i moralnej degradacji człowieka. Miasto okazuje się niszczącym molochem – bezwzględnym i okrutnym. W wierszu poeta odsłania fizyczną i moralną agonię człowieka w wielkomiejskim tłumie.
”Mieszkańcy” - Julian Tuwim posługując się kpiną i żartem demaskuje prymitywne wzorce życia, zakłamanie i fałsz współczesnych mu mieszczan:
”Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.
Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach
Zgroza zimowa, ciemne konanie.”
”Pamiętnik z powstania warszawskiego” - Miron Białoszewski opisuje powstanie warszawskie z perspektywy cywila. Przedstawia trudny okres bombardowań doszczętnie niszczących miasto, barykad, ciągłego strachu i determinacji mieszkańców stolicy. Bohater utworu stale wędruje przez zrujnowaną Warszawę w poszukiwaniu bezpieczniejszych miejsc schronienia, żywności, wody. Gdy na Woli pojawiają się uciekinierzy z innych dzielnic, wraca do mieszkania rodziców przy ulicy Chłodnej 40, później cała rodzina przenosi się na Ogrodową. Pomagając rannym, autor traci kontakt z rodzicami. Gdy ulicę Chłodną opanowali Niemcy, przedostaje się na Starówkę, mieszka u przyjaciela Swena koczującego wraz z rodziną w piwnicy Po bombardowaniach, dwudziestego dnia powstania, bohaterowie poszukują nowego schronienia. Ponieważ kościół Sakramentek jest już pełny zatrzymują się w piwnicy Izby Rzemieślniczej przy ulicy Miodowej. Autor zapisał wszystko, co wraz z innymi cywilami powstańczej Warszawy przeżył i doświadczył na własnej skórze – codzienną mitręgę piwnicznej egzystencji, ukryte przejścia z domu do domu, z dzielnicy do dzielnicy, konieczność zdobywania pożywienia.
Miron Białoszewski w swojej twórczości często powraca do motywu miasta. Zwany jest piewcą ulicy Marszałkowskiej. Z okien swojego wieżowca postrzega miasto jako wielkie mrowisko, tłum obcych sobie ludzi, zajętych własnymi sprawami. Z tej obserwacji powstają wiersze pełne sloganów, neologizmów i wyrazów potocznych.
Autor: