klp.plBukoliki - Teokryt stworzył gatunek sielanki (bukoliki, idylle), w których ukazywał wyidealizowany obraz życia wiejskich pasterzy, żyjących blisko natury, w harmonii i spokoju.
”Bukoliki” - Wergiliusz wzorując się na sielankach greckich Teokryta opisuje życie pasterzy w szczęśliwej Arkadii. ”Rozkwitający chłopcy” opowiadają o swych przygodach miłosnych, rywalizują w konkursach poetyckich.
”Georgiki" - Wergiliusz w swym poemacie zawiera pochwałę życia wiejskiego i pracy na roli. Kolejne księgi mówią o rolnictwie, ogrodnictwie, hodowli bydła, pszczelarstwie. Poeta głosi odrodzenie narodu poprzez odrodzenie i9talskiej wsi i powrót do obyczajów przodków.
„Satyra na leniwych chłopów” - piętnastowieczny utwór przedstawia realistyczny zapis życia wsi. Został napisany z punktu widzenia ziemianina, który narzeka na niewłaściwy stosunek chytrych kmieci, chłopów do swych pańszczyźnianych obowiązków. Chłopi nie chcą trudzić się na pańskiej ziemi, pracę rozpoczynają w południe, zbyt często odpoczywają, robią wszystko, by oszukać pana i przynieść mu szkodę. Nie mając dość siły na otwarty sprzeciw, stawiają bierny opór. Zdaniem autora, jest to występek przeciwko Bogu, naruszenie ustalonego przez Niego ładu świata.
”Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” - M. Rej w satyrycznym ujęciu przedstawił wieś, będącą odbiciem całej ówczesnej Polski, obrazem degradacji poszczególnych stanów, ich sprzecznych interesów rodzących konflikty - w gruncie rzeczy wszyscy na tym tracą, a autorytet państwa i Kościoła obniża się. Chłopom żyje się coraz gorzej, a reprezentantom pozostałych stanów ich los jest obojętny, próbują jedynie z ich pracy czerpać jak największe zyski:
”Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd nędza.”
Rej uczynił chłopa równoprawnym partnerem dyskusji, podkreślił też jego najtrudniejsze położenie.
”Żywot człowieka poczciwego” - Mikołaj Rej stworzył apoteozę godnego i szczęśliwego życia ziemiańskiego na wsi. Jego utwór jest wielką pochwałą stateczności, spokojnego, uregulowanego zgodnie z naturą bytu człowieka, pogodzonego z naturalnym rytmem przemijania, ze światem i umiejącego korzystać z darów wiejskiego gospodarstwa, przyrody.
”Pieśń świętojańska o Sobótce” – J. Kochanowski uczynił świętojańską Sobótkę punktem wyjścia do napisania cyklu dwunastu bukolicznych, sielankowych pieśni. Całość tworzą opowieści dwunastu panien biorących udział w uroczystości: paleniu ognisk, rzucaniu na wodę wianków, tańcach oraz zabawach. Panny chwalą skromne, pracowite wiejskie życie, ale w ich pieśniach wieś to nie tylko miejsce pracy, nie brak tam czasu na rozliczne rozrywki:
"Tam już pieśni rozmaite,. Szczęśliwego mieszkańca wsi trudno w tym przypadku przypisać do konkretnego stanu, ma on cechy zarówno ziemianina, jak i chłopa W pieśni Panny XII: ”Wsi spokojna, wsi wesoła” praca rolnika została uznana za najgodniejsze zajęcie: uczciwe, zapewniające dostatnie życie na wsi. Mamy tu wyraźne przeciwstawienie życia wiejskiego - miejskiemu, to pierwsze jest dobre, drugie natomiast pełne zakłamania, obłudy oraz rozmaitych niebezpieczeństw czyhających na człowieka.
Tam będą gadki pokryte,
Tam trefne pięsy z ukłony,
Tam cenar, łam i goniony"
”Żeńcy” - Sz. Szymonowic zwraca uwagę na niedolę warstwy chłopskiej uciskanej i wykorzystywanej ponad siły przez dworskich nadzorców. Autor ukazuje konflikt między ekonomem a robotnicami fabrycznymi. Dialog Oluchny i Pietruchny wyraża wiarę w możliwość zmiany zwyczajów Starosty, niezgodnych z prawami natury, co uwypukla refren pieśni ludowej Pietruchy:
”Słoneczko, liczne oko, dnia oko pięknego!
Nie jesteś ty zwyczajów starosty naszego.”
”Nad Niemnem” - Eliza Orzeszkowa w znacznej mierze swą powieść poświęciła problemom polskiej wsi. Pierwszy z wątków to konflikt pomiędzy dworem i zaściankiem. Nie jest ważny incydent, który go wywołał, problem ma głębokie podłoże gospodarcze, wyrasta z ówczesnej sytuacji ekonomicznej na wsi, problemów ziemiaństwa po powstaniu styczniowym, kontrybucjach, represjach, uwłaszczeniu chłopów. W zaścianku brakowało ziemi, nie brakowało natomiast rąk do pracy, a dworskie pola nie zawsze zostawały w pełni wykorzystane. W kontekście tego konfliktu rozpatrywana jest idea solidaryzmu narodowego, pełnej zgodności między dworem i zaściankiem w okresie powstania styczniowego. Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński wspólnie konspirowali i polegli w walce.
Szlachta zaściankowa, określana w powieści mianem ludu, to żyjący niczym chłopi, gospodarujący na skrawkach ziemi, biedni Bohatyrowiczowie. Ziemia stanowi dla nich największą wartość, by ja posiąść są gotowi zrobić wszystko. Są oni pełni życia, energii, zapału do pracy, patriotyzmu. Szanują tradycje, kultywują pamięć o minionych pokoleniach, nie zapominają starych pieśni oraz podań, żyją w zgodzie z naturą. To: ”lud, który nigdy nie podpierał strasznego gmachu pracy przymusowej, ani twarzami w dół nie upadał pod piekielną obelgą chłosty, lud, za którym w odległej przeszłości jaśniało słońce ludzkich spraw i dostojeństw.” Zdaniem autorki, to lud zadecyduje o przyszłości kraju, narodu, z racji swej liczebności i siły stanie się podstawową warstwą społeczną.
”Chłopi” - W. Reymont stworzył epopeję życia wiejskiego, przedstawiając panoramiczny obraz społeczności wiejskiej, ukazanej w całym jej rozwarstwieniu. Głównym bohaterem jest zbiorowość, społeczność wiejska w Lipcach. W powieści autor przedstawił realistyczny obraz życia wsi widzianej na wielu różnych płaszczyznach: od psychologicznej, poprzez obyczajową, aż do społecznej. Przedstawił dziesiątki charakterystycznych postaci i wszystko to, co stanowiło treść życia chłopów. Pisarz ukazał ekonomiczne konflikty wsi z dworem - spór o serwituty, czyli prawo chłopów do korzystania z lasów i pastwisk zagarniętych przez ziemian po uwłaszczeniu - głód ziemi, codzienną, ciężką pracę, ciemnotę, zacofanie, pijaństwo. W przywiązaniu do ziemi doszukał się patriotyzmu, podkreślił religijność chłopów, ich szacunek dla rodziny, niechęć do wszystkiego, co obce czy nowe.
Czynnikiem wyznaczającym pozycję danej osoby we wsi (której odzwierciedleniem było miejsce zajmowane w kościele) jest status majątkowy. Reymont opisuje najbogatszych chłopów (Boryna), średniozamożnych (Dominikowi), małorolnych (Kłębowie, Kozłowie), komorników (Jagustynka, Agata) i parobków (Kuba). Obok opisu społeczności wiejskiej autor prezentuje bogate wiejskie tradycje, obyczaje, obrzędy. Tradycję wsi wyrażają nie tylko świąteczne ceremonie, ale i powszednia mądrość – przysłowia oraz pieśni i przyśpiewki ludowe. Reymont heroizuje codzienny trud chłopów, ukazuję tę warstwę w przełomowym momencie, kiedy zaczynają się takie zjawiska, jak emigracja zarobkowa czy kolonizacja niemiecka
”Wolny najmita” - M. Konopnicka ukazuje skutki ustawy uwłaszczeniowej. Chłopi, którzy przed jej wprowadzeniem nie posiadali ziemi zyskiwali tylko wolność. Nie mieli pracy i przymierali głodem. Autorka sprzeciwia się ”wolności przymierania głodem”. Uważa, że jeśli daje się wolność, trzeba również zapewnić, choćby minimalne warunki do życia.
„Z chałupy” – J. Kasprowicz w cyklu sonetów Z chałupy odtworzył szereg realiów życia wiejskiego, obrazów codzienności, chłopskiej obyczajowości, życia społecznego, zagadnień moralnych. Poeta opisuje ”nędzne chłopskie chaty”, głód, choroby, wyzysk i poniżenie chłopa Pisarz w pełni solidaryzuje się z ludem, czuje się związany z jego kulturą, zamierza przedstawić czytelnikom rodzaj poetyckiego dokumentu zaświadczającego warunki życia, rozpatrywaną w wielu aspektach sytuację ówczesnej wsi. Sonety Kasprowicza przynoszą prawdę o warunkach życia rodzinnych Kujaw, odwołują się do wspomnień, doświadczeń chłopskiego dziecka, później młodego człowieka z ogromnym wysiłkiem przebijającego się do wyższych, inteligenckich warstw społecznych. Są sugestywnymi, wiarygodnymi dokumentami życia wsi, gdzie niemal każdego dnia toczyła się bezwzględna walka o biologiczne przetrwanie, zaspokojenie elementarnych potrzeb życiowych, gdzie pracowano niekiedy ponad siły, by zapewnić sobie pożywienie i dach nad głową.
„Księga ubogich” - J. Kasprowicz pisze o wsi, jako o miejscu bezpiecznym, chroniącym przed zgiełkiem świata, gdzie codzienne proste obowiązki dają poczucie spełnienia i szczęścia. Bliski kontakt z przyrodą pozwala na pogodzenie się z przemijaniem i oswaja z myślą o śmierci.
”Wesele” - S. Wyspiański zachwyca się folklorem wsi, pokazuje piękno obyczaju i tradycji polskiej wsi. Wśród zalet chłopów wspomina potęgę, zdrowie, prostotę, związek z naturą. Chociaż momentami wypomina chłopom chciwość i egoizm, to jednak przedstawiona przez niego wieś to: ”chata rozśpiewana”. Autor równocześnie krytykuje ludomanie i powierzchowne zainteresowanie inteligencji wsią. Słynne słowa:
”Chłop potęgą jest i basta.”każą inaczej spojrzeć na mieszkańców wsi. Nie jako ciemnych i zacofanych ludzi, ale jako sojuszników w kolejnym zrywie narodowym.
„Szkice węglem” – H. Sienkiewicz przedstawia wieś Barania Głowa, w której ciemnota chłopstwa prowadzi do tragedii – z rąk męża ginie młoda Rzepowa. Autor wspomina o analfabetyzmie, strachu przed urzędnikami, nieznajomości prawa i zagubieniu ludności wiejskiej. Szczególnie, że z pomocą nie przychodzą ani ksiądz, ani pan. Ważne problemy społeczne zostały przedstawione poprzez ukazanie historii poszukiwania sprawiedliwości, pomocy przez zwykłą, ograniczoną i niewiele rozumiejącą z otaczającego ją świata chłopkę, Marysię Rzepową. Kolejne sytuacje służą prezentacji owego zatrważającego poziomu intelektualnego chłopstwa, jego praktycznie zerowej świadomości mechanizmów rządzących wsią po uwłaszczeniu. Stwarza to doskonałe warunki do nadużyć wszelkich urzędników, przedstawicieli każdej prowincjonalnej władzy: wójtów, ławników, gminnych pisarzy. Ci ludzie mieli służyć wiejskiej społeczności, a w rzeczywistości działają na jej szkodę, kierują się tylko własnymi interesami. Równocześnie są służalczy wobec carskiej administracji.
”Przedwiośnie” - Stefan Źeromski opisuje sytuację, kiedy zaproszony do Nawłoci, Baryka znajduje się w sielankowej krainie spokoju, odwiecznego porządku życia, dostatku, radości życia. Jednak Nawłoć jest wyjątkowym miejscem, otoczonym przez chaty biednych. Nędza to codzienna rzeczywistość chłopów folwarcznych i bezrolnych komorników Nawłoci. Ludzie żyją tam w rozpaczliwej biedzie, poniżeniu, wegetują nękani chorobami, głodem, mieszkają w gnijących chatach. Są ciemni i całkowicie bierni, pokornie godzą się na zwierzęce życie. Jednak ten stan rzeczy może się zmienić, wieś stoi na granicy wybuchu społecznego protestu. Jak mówi Cezary:
”przyjdzie chwila, że rozum w ten lud wejdzie. Rozum się pchać będzie drzwiami i oknami do tych chat i legowisk.”
”Konopielka” - E. Redliński akcję swej powieści umieszcza na zacofanej wsi, położonej na kresach wschodnich i całkowicie odizolowanej od otaczającego świata. Dzięki izolacji wieś wygląda, jak sprzed kilkuset lat. Nie dochodzi tam prąd, ani kanalizacja, a ludzie boją się cywilizacji oraz urzędników, pragnących doprowadzić do wsi drogę. Wierzą w zabobony i duchy, nie pragną wykształcenia swych dzieci, dlatego zabraniają im kontaktów z nauczycielką.
”Kamień na kamieniu” - W. Myśliwski stworzył sagę chłopskiego życia, plebejskiego widzenia świata oraz ludowego spojrzenia na naturę i stosunki społeczne. Bohaterami są mieszkańcy wsi, jako odrębna, ukształtowana przez wieki społeczność o swoistych kulturowych, psychologicznych i obyczajowych cechach. Autor ukazuje filozofię życia chłopskiego związaną z pracą na roli, naturalnym rytmem przyrody oraz wydarzeniami zewnętrznymi, które nie pozostają bez wpływu na wiejski żywot. Główny bohater – wiejski mędrzec – Szymon Pietruszka wyraża wiele uniwersalnych praw o życiu ludzkim, między innymi wie, że z ludzkich wysiłków i prac pozostanie jedynie kamień na kamieniu. Budując rodzinny grobowiec o ziemi mówi:
”W ziemi i kret żyje, i drzewa zapuszczają korzenie, i okopy się w wojnę kopie. Z ziemi źródła biją i pot ludzki wsiąka w ziemię. I w tej ziemi, a nie innej człowiek się rodzi… I Bóg zstąpił na ziemię. I człowieka po śmierci chowa si w ziemi. Będziemy i my w niej leżeć. Grób mam zamiar budować. Osiem kwater, żebyśmy się wszyscy pomieścili.”
Autor: