Motyw wojny w literaturze

Iliada – Homer – autor opisuje wojnę trojańską wywołaną porwaniem najpiękniejszej kobiety – Heleny przez Parysa. Homer umieścił w swoim dziele wiele podobnych opisów ścierających się wojowników.

Pieśń o Rolandzie - jest to typowy przykład chanson de geste, czyli pieśni o czynach. Roland umarł jak przystało na honorowego rycerza - na polu walki, wspiąwszy się na wzgórze, z mieczem i rogiem dowódcy. Do nieba unoszą go archaniołowie. Bitwa w utworze ukazana jest jako walka prawych, chrześcijańskich rycerzy z barbarzyńskimi poganami. Władca Saracenów, Marsyl, używa podstępu i zdrady. W tajemnicy otacza wojska Karola. Tymczasem Roland woli umrzeć, niż narazić się na niesławę przez zawrócenie wojsk cesarza. Jako dobry dowódca, podnosi na duchu swoich rycerzy. Podkreśla, że walczą oni w obronie chrześcijaństwa.

Jerozolima wyzwolona - Torquato Tasso - tło utworu stanowią dzieje pierwszej wyprawy krzyżowej i zdobycie Jerozolimy w 1099 roku. Poemat epicki opiera się na modelu Iliady, opisuje ostatnią fazę oblężenia i zdobycie Jerozolimy. Wodzem chrzescijan jest Godfred de Bouillon - idealny rycerz stanowiący wzór dla innych. To typ samotnika i świetnego przywódcy. Rycerze oblegają i zdobywają Jerozolimę. Mają też inne przygody, przeżywają miłości, znoszą cierpienia.

Transakcja wojna chocimskiej - Wacław Potocki swój epos heroiczny, zachowujący kronikarski charakter, pragnął zachęcić współczesnych sobie do naśladowania postaw antenatów. Historia opowiedziana jest w porządku chronologicznym i obejmuje opis przygotowań do bitwy oraz samej bitwy. Żywy i bezpośredni obraz wojny przeplatany jest scenami o spokojniejszy nastroju: obrazy nabożeństw, narad, sceny rzezi bitewnych obrazami pracy na polu. Znajdziemy tu też liczne opisy bujnej przyrody. Nierzadkie efekty malarskie podnoszą wartość artystyczną dzieła.

Konrad Wallenrod – Adam Mickiewicz napisał „Powieść historyczną z dziejów litewskich i pruskich”. Akcja poematu toczy się w XIV wieku w krzyżackim zamku w Marienburgu (Malborku). Tytułowy bohater użył podstępu. Jego plan polegał na tym, by zdobywszy zaufanie wroga, zniszczyć go od wewnątrz. Jako mistrz usiłował początkowo odwlec rozpoczęcie walki z Litwą mimo, że rycerstwo bardzo na to nalegało, a w trakcie wojny prowadził ją tak, by wojska krzyżackie ponosiły druzgocące klęski.

Wojna i pokój – Lew Tołstoj napisał dzieło traktujące o inwazji Napoleona Bonapartego na Rosję w 1812 roku. Autor skupia się na sile przypadku i znaczeniu zbiorowego wysiłku w ostatecznym zwycięstwie cara. Uwaga skupiona jest na dwóch rodzinach – Bołkońskich i Rostowach.

Krzyżacy – Henryk Sienkiewicz przedstawia obraz wojny szlachetnej, chwalebnej, opisując bohaterskie zachowanie rycerstwa polskiego. Zwycięska bitwa pod Grunwaldem ukazana jest tu jako triumf oręża polsko-litewskiego. Autor pokazuje do jakiej mobilizacji sił, współdziałania i do jakich ofiar zdolny jest naród w sytuacji zagrożenia bytu. Poetyczne opisy kolorowych chorągwi, falujących traw przeplatają się z kronikarskimi wyliczeniami ilości polskich i krzyżackich wojsk. Opis samej walki w powieści przypomina dokument historyczny.

Potop – Henryk Sienkiewicz stworzył obraz romantycznej wojenki. Opisy bitew pełne są dynamiki i barw. Wydaje się, że słyszymy rżenie koni, chrzęst zbroi, uderzenia mieczy i wystrzały z dział armatnich. Dużo jest krwi, hałasu i jęków ofiar. Jednak bardziej niż okrucieństwo wojny wyeksponowane jest bohaterstwo walczących. Sienkiewiczowski rycerz prowadzi wojnę nie tylko ze Szwedami ale i ze swym ognistym temperamentem. Barokowy żołnierz powinien być również dowcipny, przebiegły i pomysłowy, jak Onufry Zagłoba, który udowadnia, że nawet największa siła bez odrobiny sprytu jest bezużyteczna.

Wojna światów – Herbert George Wells stworzył powieść z gatunku science fiction. Powieść przedstawia inwazję Marsjan na Ziemię. Przybysze chcą zgładzić ludzkość i opanować planetę. Wells opisał w swojej wizji różne postawy społeczne, przejawiane przez ludzi w obliczu globalnego zagrożenia.

Biała gwardia – Michaił Bułhakow akcję powieści umieścił w Kijowie w 1918 roku, kiedy po wybuchu rewolucji październikowej i zakończeniu I wojny światowej na terenach rosyjskich panuje chaos. Na Ukrainie władzę sprawuje hetman Pawło Skoropadski, ale jego rządy opierają się na sile niemieckich wojsk. W książce bardzo plastycznie opisana jest bitwa o Kijów między oddziałami wiernymi hetmanowi a armią Petlury. Autor doskonale oddaje atmosferę niesamowitego zamętu panującego w wojsku Skoropadskiego, realistycznie opisuje ucieczkę hetmana oraz bardzo sugestywnie ukazuje zwykły ludzki lęk.

Przygody dobrego wojaka Szwejka – Jarosław Ha�ek opisuje losy handlarza psów z Pragi, Józefa Szwejka podczas I wojny światowej. Uważany za niespełna rozumu bohater zostaje szeregowym żołnierzem i ordynansem pułku piechoty. Autor przedstawia jego zgłoszenie się do wojska, pobyt w szpitalu, więzieniu i na służbie u porucznika Lukasza i feldkurata Katza. Dzięki niezwykłemu cynizmowi wyśmiana zostaje austriacka wojskowo-biurokratyczna monarchia.

Paragraf 22 – Joseph Heller jest autorem jednej z najwybitniejszych powieści amerykańskich XX wieku. Utrzymana została w poetyce czarnego humoru, ukazuje bezsens wojny i armii oraz towarzyszącej im biurokracji. Jej bohaterowie to zbiorowisko wariatów, fanatyków, idiotów mających tylko jeden cel - utrzymać się przy życiu.

Cienka czerwona linia - James Jones - powieść odwołuje się do doświadczeń frontowych pokolenia Amerykanów urodzonych w początkach lat 20. XX w. Narrator nie przedstawia współczesnej wojny jako walki w skali państw i narodów, lecz uwypukla postawy i stany emocjonalne zindywidualizowanych bohaterów, postawionych w sytuacji ekstremalnej.

Żal - Józef Czechowicz traktuje o smutku, melancholii oraz niepokoju wywołanych przeczuciem nadchodzącej wojny. Podmiot liryczny wyraża tęsknotę za czymś, co utracił, a czego już nie odzyska.

Bagnet na broń – Władysław Broniewski ujawnił w wierszu wszystkie obawy, jakie narastały w nim od dawna: lęk przed utratą domu („Kiedy przyjdą podpalić dom”), nagłe nocne wyrwanie ze snu, gdy trzeba stanąć na baczność i albo poddać się – albo – jak przekonywał – bronić siebie oraz Polski, stanąć u drzwi. Broniewski chciał przestrzec rodaków przed nadchodzącym niebezpieczeństwem.

Dywizjon 303 - Alfred Fiedler o swej książce pisze: „Spośród wszystkich moich książek Dywizjon 303 jest chyba utworem pisanym najbardziej na gorąco, pod bezpośrednim wrażeniem rozgrywających się w 1940 roku wypadków: pierwsze stronice powstawały już podczas ostatniej fazy owego osobliwego dramatu, nazwanego Bitwą o Brytanię, a ostatnie stronice kończyłem kilkanaście tygodni później, kiedy wciąż jeszcze, niby echo owej bitwy, warczały nocą nad Londynem motory Luftwaffe i padały bomby na miasto”.

Spojrzenie – Krzysztof Kamil Baczyński - podmiot liryczny zmaga się nie tylko z otaczającym go okrutnym światem, ale i z samym sobą. Nie potrafi pogodzić się z faktem, że wojna zmieniła go aż tak bardzo, że nie ma powrotu do dawnej niewinności.

Pokolenie – Krzysztof Kamil Baczyński poświęcił utwór stanowi, w jakim znalazło się pokolenie Baczyńskiego. Jest to pesymistyczna wizja pokolenia czasu wojny, doświadczonego jej cierpieniem i okrucieństwem. Ci młodzi ludzie zmuszeni zostali dorosnąć do śmierci, która czyha na nich na każdym kroku, w każdej minucie.

Z głową na karabinie – Krzysztof Kamil Baczyński przewiduje swój los. W ostatnich wersach napisał „Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało / wielkie sprawy głupią miłością”. Wielkimi sprawami jest ojczyzna, natomiast głupia miłość to miłość, przez którą się umiera. Baczyński poległ w walce o swój kraj podczas powstania warszawskiego.

Medaliony – Zofia Nałkowska napisała opowiadania, które można traktować jako wezwanie do rozważań nad ludzką naturą i zdolnością człowieka do popełniania najgorszych czynów, bo to właśnie: „ludzie ludziom zgotowali ten los”. System obozowy zamieniał więźnia w tego samego potwora jakim był jego oprawca. Lagier to miejsce eksperymentu w którym chodziło o podsycenie i pielęgnowanie zbrodniczych instynktów: zabijania wrażliwości na cierpienie innych oraz nauka nienawiści.

Pieśń o żołnierzach z Westerplatte – Konstanty Ildefons Gałczyński opisuje jedno z najważniejszych wydarzeń kampanii wrześniowej – obronę przyczółka na Westerplatte. W wierszu oddaje hołd żołnierzom.

Pamiętnik z powstania warszawskiego - Miron Białoszewski w czasie tragicznych dla polskiej stolicy wydarzeń jest jednym spośród setek tysięcy cywilów poddanych codziennym ciężkim doświadczeniom. Nie bierze bezpośredniego udziału w walce, lecz dzieli los tych wszystkich, którzy podczas zmasowanych nalotów przenieśli się do podziemnych labiryntów. Przez długie tygodnie piwnice pod kwartałami domów i łączące je, naprędce sporządzone, korytarze były jedyną przestrzenią dającą nadzieję na przetrwanie. Na górze trwała zacięta walka...

Alarm – Antoni Słonimski przedstawia nalot bombowy na Warszawę tuż po wybuchu II wojny światowej. Napięcie wiersza potęguje przedstawienie wybuchających bomb. Autor wzywa rodaków do obrony miasta i kraju. Zakończenie wiersza przynosi smutny obraz skutków niemieckich nalotów – zniszczoną stolicę.

Opowiadania - Tadeusz Borowski – w opowiadaniach wyraźnie widać zatarcie granicy pomiędzy ofiarą a zbrodniarzem. Pozostawienie choćby niewielkiej nadziei na przeżycie, powoduje, że ludzie próbują ratować siebie nie zważając na innych. Występowała powszechna znieczulica, która pozwalała przetrwać, ale przetrwać częstokroć kosztem drugiego więźnia.

Polska jesień - Jan Józef Szczepański patrzy na wydarzenia wrześniowe z punktu widzenia żołnierza biorącego udział w kampanii. Przedstawione historie są zupełnie odheroizowane i bardzo realne.

Szkice spod Monte Cassino – Melchior Wańkowicz – książka Wańkowicza to reportaż szczegółowo opisujący bohaterską walkę Polaków w jednych z najsłynniejszych bitew II wojny światowej - w bitwie pod Monte Cassino. Wańkowicz opisuje bitwę bez zbędnych upiększeń, stosuje typowo reporterski styl. Informuje o wszystkich szczegółach, ukazując bitwę jako krwawą masakrę, której uczestnicy giną jeden za drugim.

Ocalony – Tadeusz Różewicz w świecie pozbawionym praw moralnych czuje się zagubiony i niezdolny do życia, stracił poczucie własnej wartości. Poszukuje teraz trwałych zasad oraz autorytetu, który przywróciłby światu i ludziom właściwy porządek moralny. Świat potrzebuje ponownego stworzenia. „Szukam nauczyciela i mistrza (…)Niech oddzieli światło od ciemności.” Nie wystarczy przeżyć wojnę, nie wystarczy odbudować budynki trzeba odbudować świat wartości moralnych.

Inny świat Gustaw Herling-Grudziński przedstawia świat beznadziejności, braku litości i obojętności, życie w świecie odwróconych wartości moralnych. W takim to właśnie świecie znalazł się autor powieści. Więźniowie łagru traktowani byli w sposób okrutny, zmuszani do nieludzkiego wysiłku, w bardzo trudnych warunkach klimatycznych.

Zdążyć przed Panem Bogiem – Hanna Krall napisała utwór napisany w formie reportażu o ocalałym przywódcy powstania w getcie Marku Edelmanie. Bohater relacjonuje wydarzenia, których był uczestnikiem i świadkiem w czasie II wojny światowej (przebywał w warszawskim getcie, gdzie pracował jako goniec szpitalny). autorka ukazuje powstanie w getcie z punktu widzenia obserwatora i uczestnika. Ta wojna to nie heroiczna legenda. Relacja jest lakoniczna i pozbawiona patosu. Główny bohater, jeden z głównodowodzących powstania, nie ma w sobie nic z legendarnego przywódcy. Nie upiększa przeszłości, pokazuje wstrząsającą prawdę o tamtych dniach nierównej walki. Edelman opowiada o umieraniu Żydów i stwierdza, że powstanie dało im chwilowe poczucie wolności, mogli dobrowolnie decydować o własnym losie. Jakże okrutna była ta wojna, która sprawiła, że człowiek pragnął zdążyć przed Panem Bogiem? Zdążyć, bo Boga w okrzyku „Gott mit uns” wpisali sobie Niemcy na sztandary; zdążyć, bo Bóg zdecyduje o życiu lub śmierci…

Rozmowy z katem – Kazimierz Moczarski daje przerażające świadectwo tego, jak rodzą się kaci idealnie wypełniający zbrodnicze funkcje systemów totalitarnych. Oto na przykładzie Stroopa można dojść do wniosku, że rekrutują się oni wśród przeciętnych ludzi nastawionych na karierę, bezwzględnie trzymających się regulaminu.. Stroop wierzył, że Żydzi są gorsi od reszty narodów i bardziej tchórzliwi choć właśnie podczas likwidacji getta szczególnie doświadczył ich odwagi.

Niemcy – Leon Kruczkowski przedstawił obraz życia w czasie okupacji niemieckiej. Odsłony pierwszego aktu przybliżają sytuację w okupowanych przez Niemców krajach, bezwzględność okupanta i okrucieństwo wobec ludzi innych narodów. Akt II i III przedstawia stosunek Niemców do otaczającej ich rzeczywistości.

Kamienie na szaniec – Andrzej Kamiński przedstawił w niej wojenne losy grupy harcerzy, należących do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej, spośród których na plan pierwszy wysunął trójkę przyjaciół: Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”, Aleksego Dawidowskiego „Alka” i Jana Bytnara „Rudego”. „Kamienie na szaniec” opowiadały o przyjaźni i walce z okupantem, o młodych ludziach, których dorastanie przyspieszył wybuch II wojny światowej i którzy „w życie wcielić potrafili dwa wspaniałe ideały: Braterstwo i Służbę”.

Sława i chwała – Jarosław Iwaszkiewicz - akcja powieści rozpoczyna się w decydującym dla losów Polski i Europy momencie – w przededniu I wojny światowej, latem 1914 roku; jej zamknięcie natomiast przypada na drugą połowę lat 40., na okres dźwigania się Polski z wojennych zniszczeń i okupacyjnych strat. W tym ponad trzydziestoletnim obszarze czasowym, można odnaleźć wszystkie wydarzenia historyczne, które najistotniej kształtowały dwudziestowieczne dzieje Polski.

W księżycową jasną noc – William Wharton przedstawia bezsens i okrucieństwo wojny. Akcja powieści toczy się na tyłach frontu w Ardenach w grudniu 1944 roku. Sześciu młodych Amerykanów natyka się na grupę żołnierzy niemieckich, tak samo zagubionych w chaosie wojny jak oni sami. Wszyscy stają wobec niezwykłego dylematu: mają już dość zabijania, ale nie chcą też umierać. Do spotkania dochodzi w księżycową jasną noc.

Snajper na froncie wschodnim – Albrecht Wacker zapisuje wspomnienia walki na froncie wschodnim w latach 1944–1945 Josefa Allerbergera, który był strzelcem wyborowym 3. Dywizji Górskiej. Allerberger, kierowany często do osłaniania starć w najbardziej zagrożonych odcinkach frontu, był naocznym świadkiem najzacieklejszych i najokrutniejszych walk, jakie rozgrywały się między radziecką i niemiecką armią w czasie II wojny światowej. Tytułowy snajper opisuje swoje relacje z towarzyszami broni, stratę najbliższych mu kompanów, nieludzkie sceny, których był naocznym świadkiem najzacieklejszych i najokrutniejszych walk, jakie rozgrywały się między radziecką i niemiecką armią w czasie wojny.

Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij

Autor: Redakcja klp.pl

Dowiedz się więcej

1 Motyw wolności w literaturze
2 Miłość w literaturze
3 Dzieciństwo/dziecko w sztuce