Apostrofa – zwróć się do adresata

O matko! Zdarza Ci się czasem krzyknąć tak w sytuacji zaskoczenia lub poirytowania? Jeśli tak, to musisz wiedzieć, że zapewne nieświadomie użyłeś apostrofy. Apostrofa to jedna tych z figur retorycznych, które w bardzo prosty sposób można odnaleźć w różnych utworach literackich. Jest bowiem… zwrotem do adresata. Jakie są jej oblicza, czym się charakteryzuje i co ma na celu jej stosowanie? Przychodzimy z odpowiedziami!

Apostrofa – definicja i rodzaje apostrof

Spójrz teraz na najpopularniejszy w literaturze polskiej przykład apostrofy:

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

Jest to oczywiście fragment inwokacji Pana Tadeusza autorstwa Adama Mickiewicza, w którym autor zwraca się bezpośrednio do Litwy. Nie jest to więc, jak widzisz ani człowiek, ani przedmiot, ani w istocie nawet kraj jako taki – jest abstrakcyjnym zjawiskiem, jakim jest ojczyzna.



Znana nam wszystkim Oda do radości, czyli hymn Unii Europejskiej również rozpoczyna się od apostrofy:

O Radości, iskro bogów, kwiecie elizejskich pól
święta, na twym świętym progu staje nasz natchniony chór.

Pierwsze znane apostrofy odnajdziemy w twórczości Homera. Liczne przykłady odnajdziemy również w utworach okresu romantyzmu – szczególnie w romantycznej poezji. Poza Mickiewiczem garściami korzystał z niej choćby Juliusz Słowacki. Jego Hymn o zachodzie słońca na morzu rozpoczyna się od słów:

Smutno mi, Boże! Dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą;

Funkcje apostrofy w literaturze

Apostrofa zwykle ma na celu nadać tekstowi charakter podniosły. Właśnie dlatego tuż po apostrofie najczęściej stosuje się podniosły styl wypowiedzi (np.: Młodości, ty nad poziomy wylatuj). Warto zauważyć, że w momencie, kiedy apostrofa nie jest zwrotem do człowieka, dochodzi do personifikacji adresata.

Zauważ, że miłość i młodość nie są w stanie w żaden sposób odebrać wezwania czy zwrotu autora. Zostają jednak spersonifikowane, dzięki czemu w dalszej części tekstu można do nich przemawiać.
Chociaż apostrofa najczęściej stosowana jest w literaturze, to występuje również w mowie potocznej, w szczególności w mowach okolicznościowych lub publicznych wystąpieniach (np. kiedy polityk zwraca się do narodu). Co ciekawe, stosowano ją już w starożytnej Grecji – sztuka oratorska Ajschinesa czy Demostenesa zawierała wiele apostrof.

Apostrofa - przykłady

• Pieśń XXV, Jan Kochanowski "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?"
• Bogurodzica - "Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!(...)"
• Iliada, Homer - Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody...
• Inwokacja, Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz - "Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie..."
• Oda do radości - "O Radości, iskro bogów, kwiecie elizejskich pól..."
• Do gór i lasów, Jan Kochanowski - "Wysokie góry i odziane lasy! (...)"
• Do matki Polki, Adam Mickiewicz - "O matko Polko! gdy u syna twego..."
• Bema pamięci żałobny rapsod, C.K. Norwid - "Czemu, Cieniu, odjeżdżasz"
• Hymn o zachodzie słońca na morzu, Juliusz Słowacki -"Smutno mi, Boże! Dla mnie na zachodzie
  Rozlałeś tęczę blasków promienistą;"

  Dowiedz się więcej