Antonimy, czyli przeciwieństwa się przyciągają

Antonimy to inaczej wyrazy przeciwstawne względem znaczenia innego wyrazu. Samo słowo antonim pochodzi z języka greckiego, gdzie przedrostek anti- oznacza przeciw. W języku polskim niemal do każdego słowa można przypisać przynajmniej jeden antonim – niezależnie od tego, jaką jest częścią mowy. Warto znać ten termin, gdyż używasz antonimów na co dzień, robiąc to zapewne bardzo intuicyjnie. Dziś skupimy się na tym, czym są antonimy oraz jakie są ich rodzaje!

Antonim – podstawowe informacje

Zanim przejdziemy do formalnej definicji, spójrz na poniższe przykłady:

kupić – sprzedać
głupi – mądry
czarny – biały
szybko - wolno
żonaty – kawaler
bujać w obłokach – stąpać twardo po ziemi

Antonimy lubią łączyć się w pary. Nie są jednak monogamistami – wiele słów w języku polskim ma bowiem co najmniej kilka antonimów. Weźmy na przykład przymiotnik wysoki. Jego antonimem może być przymiotnik niski, ale też niewysoki, mały, niewielki lub niskiego wzrostu. Co więcej, jeśli spojrzysz na przedstawione wyżej przykłady antonimów, szybko zauważysz, że mogą być wyrażone zarówno przymiotnikami, jak i przysłówkami, rzeczownikami, czasownikami, a nawet frazeologizmami.



Jak wynika z powyższej definicji, antonim jest… antonimem słowa synonim. Bardzo często antonimy tworzy się za pomocą przedrostka anty-, nie- lub a-. Zobacz to na przykładach:

sympatia – antypatia
wielki – niewielki
synchroniczny – asynchroniczny

Rodzaje antonimów

Nauką o antonimach zajmuje się językoznawstwo. I to właśnie na tym gruncie językoznawcy wyróżnili trzy rodzaje antonimów:

• Antonimy właściwe
• Antonimy komplementarne
• Konwersje

Omówmy krótko każdy z nich wraz z przykładami.

Antonimy właściwe

Antonimy właściwe opierają się na bezpośrednim przeciwieństwie (jasny – ciemny, duży – mały, ostry – łagodny). Do tej grupy będą się zaliczać również antonimy stworzone za pomocą dodania przedrostków nie-, anty- i a-.
Antonimy właściwe mogą być również stopniowane dokładnie tak samo, jak klasyczne przymiotniki:

młodszy – starszy
ładniejszy – brzydszy
grubszy – chudszy

Antonimy komplementarne (sprzeczne)

Antonimy komplementarne, nazywane też antonimami sprzecznymi to pary wyrazów, z których zaprzeczenie jednego powoduje jednocześnie potwierdzenie drugiego. Brzmi skomplikowanie? Zobacz przykłady:

panna – mężatka
żywy – martwy
zajęty – wolny
wyjście – wejście

Tutaj możesz pomyśleć sobie: „no dobra, ale przecież wysoki również jest automatycznym zaprzeczeniem słowa niski”. Zgadza się. Zauważ jednak, że pomiędzy wysokim a niskim mogą się też pojawić określenia pośrednie. Można być przecież średniego wzrostu. W przypadku antonimów komplementarnych nie ma niczego pośrodku. Wyobraź sobie je jako czarno-biały świat, bez żadnych odcieni szarości. W końcu nie można być w połowie panną, tak jak nie można być do połowy żywym (nawet pomimo tego, że w języku polskim mamy metaforyczne określenie na wpół żywy). Antonimy komplementarne nie znają stanów pośrednich – to odróżnia je od antonimów właściwych.

Konwersje

Poza antonimami właściwymi i sprzecznymi wyróżniamy jeszcze trzeci rodzaj antonimów, który nosi nazwę konwersji. Konwersje są to pary antonimów, w których znaczenie słów jest przeciwstawne, ale mówią o nieco odmiennych procesach, zjawiskach czy obiektach. Wiemy, że brzmi to nieco skomplikowanie, więc omówmy je od razu na przykładach:

mąż – żona
nauczyciel – uczeń
wyjść za mąż – ożenić się
kupić - sprzedać

Na całe szczęście nie musimy uczyć się operowania antonimami – po prostu używamy ich całkowicie naturalnie. Warto jednak potrafić je od siebie odróżniać.

  Dowiedz się więcej