Elipsa, czyli wyrzutnia – nie musisz mówić wszystkiego

Elipsa to jedna z figur retorycznych, które nazywamy potocznie skrótem myślowym. Jest celowym pominięciem danego wyrazu lub nawet części zdania w wypowiedzi. Elips używamy każdego dnia i przychodzą nam naturalnie w sytuacjach, kiedy wiemy, że sam kontekst czy sytuacja sprawią, że odbiorca nas zrozumie. Elipsa może być też jednak wykorzystywana jako środek stylistyczny w literaturze. Dziś przyjrzymy się obu tym przypadkom. Dowiedz się wszystkiego, co powinieneś wiedzieć o elipsie!

Czym jest elipsa? Definicja i informacje wstępne

Brzmi skomplikowanie? Nic bardziej mylnego. Co więcej – sam stosujesz elipsę na co dzień! Zobacz przykłady zastosowania elipsy w mowie potocznej:

Daj mi (w domyśle: trochę) chleba
Mama wyszła z psem (w domyśle: na spacer)
Ojciec (w domyśle: jest) w domu?

W pierwszym przykładzie zastosowanie dopełniacza jest zasadniczo nieprawidłowe. Zdanie powinno brzmieć bowiem: Daj mi chleb (z rzeczownikiem w bierniku). W tym przypadku została jednak zastosowana elipsa, gdzie w domyśle mamy słowo trochę. W drugim przykładzie jest jeszcze prościej: nie musimy tłumaczyć, że mama wyszła na spacer. Samo stwierdzenie z psem sugeruje, że wyszła z nim na spacer. Odbiorca nie musi usłyszeć tych słów, żeby domyślić się, co nadawca miał na myśli, konstruując zdanie w ten sposób.

Elipsa kontekstowa i elipsa sytuacyjna

Na całe szczęście elipsa dzieli się tylko na dwa rodzaje:
elipsę kontekstową – pominięcie uzasadnione jest kontekstem wypowiedzi, np. jeśli ktoś wspomniał już dane słowo czy wyrażenie, możemy je pominąć:

– Wyjdzie Michał?
– Karę ma.

Jak widzisz, osoba pierwsza nie musi wypowiadać pełnego zdania Czy Michał wyjdzie na podwórko. Druga strona (w tym przypadku mogła być nim na przykład mama Michała) z kontekstu wypowiedzi jest w stanie rozumieć cel pytającego.

elipsę sytuacyjną – pominięcie uzasadnione jest czytelnością sytuacji. W niektórych sytuacjach dopowiadanie nie jest konieczne, gdyż okoliczności, zdarzenia czy inne elementy sytuacji jednoznacznie sugerują, co autor ma na myśli.

– Wyjdzie Michał?
– Karę ma.

Jak widzisz, osoba pytająca nie musi usłyszeć pełnego zdania: Michał nie wyjdzie, bo ma karę. Z samej sytuacji jest w stanie domyślić się, o co chodziło mamie Michała.
W codziennej mowie możemy korzystać swobodnie z obu rodzajów elipsy. Zarówno jeden, jak i drugi służy dynamizowaniu oraz kondensowaniu wypowiedzi, a także nadawaniu akcji tempa. W końcu im mniej słów tym szybciej, prawda?

Jak wprowadzić elipsę do wypowiedzi?

Elipsa może być wprowadzona do naszych wypowiedzi na kilka różnych sposobów.

Jednym z nich może być zastosowanie w zdaniu dopełniacza zamiast gramatycznie poprawnego biernika. Spójrz na poniższe zdanie:

Chcesz ciasta?

Jak widzisz, od strony gramatycznej to pytanie jest skonstruowane w sposób niepoprawny. Prawidłową formą rzeczownika ciasta (dopełniacz) powinno być bowiem ciasto (biernik). Nadawca zastosował tutaj jednak elipsę, „wyrzucając” ze zdania słowo trochę/kawałek. W domyśle pytanie brzmi bowiem: Chcesz trochę ciasta?
Drugim sposobem na wprowadzenie elipsy (tym razem w wypowiedzi pisemnej) jest zastosowanie myślnika. Zobacz poniższy przykład:

Ja pójdę po zakupy, ty – na pocztę.

Jak widzisz, zastosowany tutaj myślnik „wyrzuca” ze zdania zbędny wyraz pójdziesz. Dzięki temu tekst jest znacznie bardziej dynamiczny, a autor uniknął zbędnego powtórzenia tego samego słowa w jednym zdaniu.

Elipsa - przykłady z literatury

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, elipsa jest figurą stosowaną nie tylko w mowie potocznej, ale również jako środek stylistyczny w literaturze. Zobacz kilka przykładów jej zastosowania:

Bolesław Prus, Lalka:

– Pan baron w domu? – spytał.
– Pan baron leży chory i nikogo nie przyjmuje, bo teraz jest doktór.

Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet III:

Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie
Byt nasz podniebny.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz:

A przed nim leży Fedon i żywot Katona.
Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny;
Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny:

Konstanty Ildefons Gałczyński, Kolczyki Izoldy:

Mnie idiota? Od idioty?
Sam idiota. [...]

Tadeusz Różewicz, Strach:

Wasz strach jest wielki
metafizyczny
mój mały urzędnik
z teczką

  Dowiedz się więcej