klp.plEpitet – podstawowe informacje
W językoznawstwie mówi się, że epitet jest figurą retoryczną, a także jednym z rodzajów środków stylistycznych, wykorzystywanych w literaturze.
Dobrze wiedzieć
Figura retoryczna – środek ekspresji językowej, wzmacniający wypowiedź, jej emocjonalność oraz obrazowość, np.: gra słów, eufemizm, hiperbola czy właśnie epitet. Dotyczy języka mówionego.
Figura retoryczna – środek ekspresji językowej, wzmacniający wypowiedź, jej emocjonalność oraz obrazowość, np.: gra słów, eufemizm, hiperbola czy właśnie epitet. Dotyczy języka mówionego.
Jak więc widzisz, epitety mogą się pojawić zarówno w romantycznych wierszach, jak i Twoich codziennych wypowiedziach. Epitet może występować pod postacią przymiotnika oraz imiesłowu.
Dobrze wiedzieć
Imiesłów – gramatyczna forma czasownika zbliżona do przymiotnika, np. napisany, robiący, wyłączona, umyci.
Imiesłów – gramatyczna forma czasownika zbliżona do przymiotnika, np. napisany, robiący, wyłączona, umyci.
Funkcje epitetów
Główną funkcją epitetu w zdaniu jest określenie, wpłynięcie na wyraz, przed którym stoi. Może poszerzać wiedzę na jego temat, np.: żółte kwiaty, pomazany obraz, szerokie nogawki. Może jednak jedynie określać stosunek mówiącego: np. nudny film, głupi człowiek, bezsensowny pomysł. W niektórych przypadkach epitety służą jedynie ozdobie, a ich zadaniem jest tylko rozbudowanie wypowiedzi albo nadanie jej emocjonalnego wydźwięku np.: złocista mgła, rzewne łzy.
Dobrze wiedzieć
Jakiej funkcji nie pełniłyby w zdaniu, epitety zawsze sprawiają, że wypowiedź jest bogatsza. Nie warto jednak z nimi przesadzać – zbyt duża liczba epitetów może być dla odbiorców męcząca.
Jakiej funkcji nie pełniłyby w zdaniu, epitety zawsze sprawiają, że wypowiedź jest bogatsza. Nie warto jednak z nimi przesadzać – zbyt duża liczba epitetów może być dla odbiorców męcząca.
W języku polskim możemy wyróżnić kilka szczególnych rodzajów epitetów. Co więcej, jeden epitet może przyjmować kilka rodzajów jednocześnie, na przykład epitet złotousty będzie zarówno epitetem złożonym, metaforycznym, podmiotowym, jak i statycznym. Omówmy jednak najpierw każdy z nich na przykładach.
Epitet złożony
Epitet złożony powstaje wskutek twórczego połączenia dwóch wyrazów, tworząc w efekcie neologizm.
Dobrze wiedzieć
Neologizm – nowy wyraz, wyrażenie bądź zwrot, dotąd nieużywany w języku. Musi być utworzony według zasad słowotwórstwa.
Neologizm – nowy wyraz, wyrażenie bądź zwrot, dotąd nieużywany w języku. Musi być utworzony według zasad słowotwórstwa.
Przykładem epitetu złożonego może być przymiotnik złotousty. Zauważ, że słowo to jest połączeniem dwóch innych wyrazów: złoty oraz usta. Dosłownie oznacza, że ktoś ma złote usta, jednak w tym przypadku epitet ten ma metaforyczne znaczenie – określa osobę, która potrafi się pięknie wypowiadać. Co ciekawe, epitetem tym można określić wyłącznie człowieka. Epitety złożone wymagają rozumienia i stosowania zasad słowotwórstwa. Ich stosowanie pozwala jednak (szczególnie w literaturze) dosłownie „malować” słowami świat przedstawiony. Sam przyznaj, że złotousty brzmi znacznie bardziej poetycko niż chociażby elokwentny?
Zobacz przykład zastosowania epitetu złożonego we fragmencie polskiego przekładu powieści Jądro ciemności Josepha Conrada:
Odkąd sam wyjrzałem poza krawędź, rozumiem lepiej jego wzrok, który nie mógł dostrzec płomienia świecy, lecz dość był dalekosiężny, by objąć cały wszechświat, dość przenikliwy, by przejrzeć wszystkie serca bijące w ciemności.
Epitet metaforyczny
Skoro jesteśmy już przy metaforach, musimy wspomnieć w tym miejscu o szczególnym rodzaju epitetu, jakim jest epitet metaforyczny. Epitet metaforyczny to zwrot, który opisuje dany przedmiot, człowiek czy zjawisko w sposób bardzo plastyczny, obrazowy, ale nie dosłowny. Wykorzystany w tym celu przymiotnik traci swoje podstawowe znaczenie, zyskując zupełnie nowe.
Spójrz na poniższy fragment wiersza Juliana Przybosia Dynamo:
Rwany trybami maszyn, żarty piecami hut
w żarzącej paszczy fabryk sprasowany zator
lud.
Jak już zapewne się domyślasz, sformułowanie żarząca paszcza fabryk jest określeniem metaforycznym. Epitet żarząca to świetny przykład epitetu metaforycznego.
Epitet przedmiotowy
Epitet przedmiotowy to najczęściej stosowany epitet w języku polskim. Pozwala określać przedmioty, osoby czy zjawiska bez nacechowania emocjonalnego. Przekazuje raczej fakty i obserwacje – bez nastawienia mówiącego, np. długouchy zając, wysoki budynek, zielone liście.
Zobacz, jak z epitetów przedmiotowych korzystał Stefan Żeromski w Syzyfowych pracach:
Chłopak siedzący na koźle, podobny do głowy cukru opakowanej szarą bibułą, w swym spiczastym baszłyku, który w tamtych okolicach od dawien dawna uległ nostryfikacji i otrzymał swojską nazwę maślocha, i w brunatnej sukmanie — mocno trzymał lejce garściami ukrytymi w niezmiernych rękawicach wełnianych o jednym wielkim palcu.
Epitet podmiotowy
Epitet podmiotowy pozwala mówiącemu określić dany przedmiot, zjawisko lub osobę, jednocześnie oddając własny emocjonalny stosunek. Jego prostsza, potoczna nazwa to epitet uczuciowy, gdyż właśnie mówi często o uczuciach, np. oszałamiająca kobieta, fantastyczny serial, przerażający korytarz.
Spójrz na przykład wykorzystania epitetu podmiotowego przez Jana Kochanowskiego w Trenie I:
Wszytki a wszytki zaraz w dom sie mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomoście
Epitet dynamiczny
Do utworzenia epitetu dynamicznego niezbędny będzie nam imiesłów przymiotnikowy czynny. Jeśli potrzebujesz odświeżyć swoją wiedzę na temat imiesłowów, przejdź do naszego artykułu w całości poświęconego temu zagadnieniu. Epitet dynamiczny sprawia, że oczami naszej wyobraźni widzimy opisywane zjawiska, ludzi czy zwierzęta, jakby były w jakiejś aktywności. Przykładami mogą tutaj być: uciekający zając, galopujący koń, spacerujący człowiek.
Spójrz na poniższy fragment Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, zawierający epitet dynamiczny:
strona: - 1 - - 2 -
Autor: