Czym jest paradoks?
Trzeba mieć wiele cierpliwości, by się jej nauczyć. To zdanie sformułowane przez Stanisława Jerzego Leca jest klasycznym przykładem paradoksu.
Dobrze wiedzieć
Paradoks jest twierdzeniem, które poprowadzone logicznie krok po kroku, doprowadza nas do sprzecznych lub zaskakujących wniosków.
Paradoks jest twierdzeniem, które poprowadzone logicznie krok po kroku, doprowadza nas do sprzecznych lub zaskakujących wniosków.
Kiedy bowiem zagłębisz się w sens przytoczonego zdania, zauważysz, że aby nauczyć się cierpliwości, potrzebujemy… cierpliwości. Owa sprzeczność jest jednak jedynie pozorna, gdyż paradoks w literaturze ujawnia nam pewną nieoczekiwaną prawdę (np. filozoficzną czy moralną).
Paradoksy występują zarówno w świecie matematycznym, fizycznym, jak i filozoficznym. Jednym z najbardziej powszechnych paradoksów jest chociażby pytanie:
Czy jeżeli kłamca twierdzi, że mówi prawdę, to kłamie czy mówi prawdę?
Skłania do rozmyślań, prawda?
Paradoksy stosowane w literaturze służą twórcom jako ciekawy zabieg artystyczny. Paradoks był dosyć często stosowanym zabiegiem w okresie baroku, jednak dzisiaj jest równie popularny – szczególnie wśród twórców aforyzmów.
Dobrze wiedzieć
Aforyzm – złota myśl, sentencja skłaniająca do filozoficznej lub moralnej refleksji. Przeważnie składa się z jednego zdania i wyraża ogólną prawdę w zaskakujący i błyskotliwy sposób.
Aforyzm – złota myśl, sentencja skłaniająca do filozoficznej lub moralnej refleksji. Przeważnie składa się z jednego zdania i wyraża ogólną prawdę w zaskakujący i błyskotliwy sposób.
Paradoks w literaturze
W literaturze zadaniem paradoksu jest skłonienie czytelnika do głębszej refleksji, motywuje do rozmyślań nad tekstem oraz samodzielnego przeprowadzenia analizy. Dzięki temu tekst znacznie dłużej zostaje w pamięci, jest bardziej interesujący, intrygujący i zastanawiający. A zaangażowany czytelnik pozostanie z autorem na dłużej.
Oto kilka popularnych przykładów paradoksu w literaturze:
William Szekspir, Hamlet:
Chcąc być łagodnym, okrutnym być muszę.
Johann Wolfgang Goethe, Faust:
W żądzy wiedzy poznałem wszechnauk dziedzinę,
zgłębiłem filozofię, prawo, medycynę,
niestety teologię też! – cóż? – pozostałem
mizernym głupcem! – tyle wiem, ile wiedziałem.
Witold Gombrowicz, Dziennik 1961-1966:
Im mądrzej, tym głupiej.
Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa:
Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili,
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.
Właściwie cały sonet Morsztyna jest paradoksem, który sugeruje, że znacznie lepiej jest umrzeć niż żyć z nieszczęśliwą miłością.
Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet V:
Ciężko, kto nie miłuje, ciężko, kto miłuje,
Najciężej, kto miłując łaski nie zyskuje.
Bogurodzica:
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,