Paradoks – logiczna sprzeczność

Paradoks to szalenie specyficzne zjawisko, na które można trafić w wielu dziełach literackich. Pochodzi od greckiego słowa paradoksos, czyli: nieoczekiwany, zadziwiający. Dokładnie taki jest właśnie paradoks; to sformułowanie, zawierające w sobie myśl sprzeczną wewnętrznie. Co to znaczy i jakie są popularne przykłady paradoksu – o tym dowiesz się z tego artykułu!

Czym jest paradoks?

Trzeba mieć wiele cierpliwości, by się jej nauczyć. To zdanie sformułowane przez Stanisława Jerzego Leca jest klasycznym przykładem paradoksu.

Kiedy bowiem zagłębisz się w sens przytoczonego zdania, zauważysz, że aby nauczyć się cierpliwości, potrzebujemy… cierpliwości. Owa sprzeczność jest jednak jedynie pozorna, gdyż paradoks w literaturze ujawnia nam pewną nieoczekiwaną prawdę (np. filozoficzną czy moralną).

Paradoksy występują zarówno w świecie matematycznym, fizycznym, jak i filozoficznym. Jednym z najbardziej powszechnych paradoksów jest chociażby pytanie:

Czy jeżeli kłamca twierdzi, że mówi prawdę, to kłamie czy mówi prawdę?

Skłania do rozmyślań, prawda?
Paradoksy stosowane w literaturze służą twórcom jako ciekawy zabieg artystyczny. Paradoks był dosyć często stosowanym zabiegiem w okresie baroku, jednak dzisiaj jest równie popularny – szczególnie wśród twórców aforyzmów.

Paradoks w literaturze

W literaturze zadaniem paradoksu jest skłonienie czytelnika do głębszej refleksji, motywuje do rozmyślań nad tekstem oraz samodzielnego przeprowadzenia analizy. Dzięki temu tekst znacznie dłużej zostaje w pamięci, jest bardziej interesujący, intrygujący i zastanawiający. A zaangażowany czytelnik pozostanie z autorem na dłużej.
Oto kilka popularnych przykładów paradoksu w literaturze:

William Szekspir, Hamlet:
Chcąc być łagodnym, okrutnym być muszę.

Johann Wolfgang Goethe, Faust:
W żądzy wiedzy poznałem wszechnauk dziedzinę,
zgłębiłem filozofię, prawo, medycynę,
niestety teologię też! – cóż? – pozostałem
mizernym głupcem! – tyle wiem, ile wiedziałem.

Witold Gombrowicz, Dziennik 1961-1966:
Im mądrzej, tym głupiej.

Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa:
Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili,
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem. 
Właściwie cały sonet Morsztyna jest paradoksem, który sugeruje, że znacznie lepiej jest umrzeć niż żyć z nieszczęśliwą miłością.
Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet V:
Ciężko, kto nie miłuje, ciężko, kto miłuje,
Najciężej, kto miłując łaski nie zyskuje.

Bogurodzica:
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

  Dowiedz się więcej