klp.plBohaterowie noweli
Michaś – nadwrażliwe jedenastoletnie dziecko, osierocone przez ojca, któremu powiedziano, że od jego wyników w nauce zależy zdrowie i szczęście matki. Średnio zdolny, ale bardzo wytrwały uczeń drugiej klasy. Traci zdrowie starając się wypełnić zadania narzucane mu przez niemiecką szkołę; słabo mówi po niemiecku i ma polski akcent, co jest jedną z głównych przyczyn jego szkolnych niepowodzeń. Ma problem ze zrozumieniem dwóch systemów wartości i dwóch wersji historii przedstawianych w szkole i w domu. Umiera na zapalenie mózgu po wyrzuceniu go ze szkoły.
Pan Wawrzynkiewicz – prywatny nauczyciel Michasia od sześciu lat, kochający się w matce chłopca. Człowiek nieszczęśliwy i rozczarowany, który nie stracił jednak wiary w sens nauki. Pedagog świadomy potrzeb dziecka, uważający, że pedagogia lepiej spełnia swoje zadanie, kiedy prowadzi ucznia łagodnie, a nie przygniata go do ziemi. Kochał swojego ucznia, litował się nad nim i uważał, że wszystko co go spotkało było zbyt poważne i trudna dla tak małego dziecka.
Pani Maria – matka Michasia, wdowa z dwójką dzieci Michasiem i Lolą. Widzi w synu swoją wielką nadzieję i opokę na starość. Pisze do syna listy, w których pisze do syna, że ma ogromne zdolności i oczekuje, że spełni jej oczekiwania. Kiedy dowiaduje się, że chłopiec nie radzi sobie w szkole, rozumie to i nie gniewa się na syna. Ubóstwiana przez syna, pielęgnuje go w chorobie i opłakuje po śmierci.
Gatunek i kompozycja utworu
Utwór Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela należy do gatunku noweli. W twórczości Henryka Sienkiewicza należy do grupy nowel z bohaterem dziecięcym. W utworze możemy wyróżnić typowe elementy budowy noweli, czyli ekspozycję wprowadzającą czytelników w akcję utworu, punkt kulminacyjny i rozwiązanie akcji. Urozmaicenie klasycznej konstrukcji noweli stanowi nadanie utworowi formy fragmentu z pamiętnika. Treść utworu, chociaż skupiona wokół jednego wątku jest wzbogacona o uwagi i refleksje typowe dla ujęć pamiętnikarskich.
W omawianej noweli narrator wprowadza czytelników od razu w samo sedno problemu, czyli problemy szkolne głównego bohatera Michasia. Utwór rozpoczyna się od opisu nocnego przesiadywania chłopca nad książkami. Punktem kulminacyjnym utworu jest usunięcie chłopca ze szkoły tuż przed Bożym Narodzeniem. Sposób prowadzenia narracji opowiadającej o wydarzeniach przed punktem kulminacyjnym łudzi czytelnika nadzieją na odmianę losu chłopca. Narrator przedstawia złą sytuację ucznia, po czym daje czytelnikom nadzieję na odmianę jego losu. Dzieje się tak na przykład, kiedy Michaś przynosi złą cenzurę na Wszystkich Świętych, a później dostaje trzy celujące. Rozwiązaniem akcji noweli jest śmierć chłopca.
Właściwe nowelom jest także ograniczanie wątków pobocznych i bohaterów drugoplanowych. Oprócz dwóch głównych bohaterów, czyli Michasia i jego nauczyciela pana Wawrzynkiewicza pojawiają się tylko matka chłopca i prymus z jego klasy Owicki. Pojawia się też kilka postaci epizodycznych: lekarz i uczniowie, którzy przychodzą na pogrzeb Michasia.
Akcja noweli skupiona jest na jednym wątku, czyli problemach dziecka w szkole zaborczej i bezbronności chłopca wobec panującego systemu. Wątek ten jest uzupełniony o nadwrażliwość chłopca, jego poczucie odpowiedzialności za zdrowie matki oraz subtelnie wprowadzane elementy patriotycznej walki z germanizacją. Te uzupełnienia łączą się jednak ściśle z głównym wątkiem.
Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela - problematyka
Problematyka omawianej noweli koncentruje się wokół problemów uczniów Polaków w szkole zaborczej. Bohaterem swojej noweli Sienkiewicz uczynił jednego z nich, Michasia. Wybór bohatera dziecięcego służył ukazaniu mechanizmów rządzących opisywanym środowiskiem. Dziecko, jako istota nie w pełni świadoma i bezbronna, pozwala doskonale ukazać tragizm człowieka uwikłanego w sytuację, na którą nie ma wpływu.
Najważniejszym problemem poruszanym w noweli jest problem pedagogiczny. Ten problem intrygował samego autora utworu, który zastanawiał się nad psychiką dziecka niszczoną przez nienaturalne warunki nauczania. W omawianej noweli problem ten dotyczy Michasia, który nie radzi sobie z nadmiarem materiału, który musi sobie przyswoić w zaborczej niemieckiej szkole. Wina nie leży po winie dziecka robiącego wszystko, żeby sprostać wymaganiom stawianym przez nauczycieli. Wina leży po stronie szkoły, która przygniatając dziecko nadmiernymi wymaganiami, nie pozwala na zdrowy rozwój młodego organizmu. Przemęczenie utrudnia dziecku zdobywanie wiedzy i skupienie się na nauce. Szkoła wymaga także mówienia po niemiecku i tępi Michasia, który mówi w tym języku z polskim akcentem. Dla dziecka, które tak jak nasz bohater nie ma zdolności do języków, stanowi to poważne utrudnienie w udowadnianiu, że ma wymaganą wiedzę.
Jednym z najpoważniejszych zarzutów stawianych zaborczej szkole jest wyśmiewanie się ze wszystkich wartości, które są ważne dla dziecka wychowanego w duchu patriotyzmu. Jednym z najważniejszych zadań pedagogiki jest przekazywanie spójnego obrazu świata. Przez szykanowanie wszystkiego, co środowisko domowe nazywało cennym, w dziecięcych głowach powstawał chaos. Główny bohater utworu miał problem z poradzeniem sobie z dwoma wersjami historii: jedną przekazywaną mu w niemieckiej szkole, fałszywą i oszczerczą w stosunku do Polski i Polaków i drugą, prawdziwą – opowiadaną w domu przez pana Wawrzynkiewicza.
Autor wprowadza także, stonowane ze względu na cenzurę, motywy działania przeciwko germanizacji. Jednym z nich jest wspomniane już przekazywanie prawdziwej wersji historii. Dla ukrycia tych elementów przed cenzurą, autor postawił na pierwszym planie utworu problematykę pedagogiczną, a nie antyzaborczą.
Plan wydarzeń
1. Wspomnienia poznańskiego nauczyciela pana Wawrzynkiewicza dotyczące jego ucznia Michasia.
2. Niekończące się powtarzanie lekcji przez chłopca.
- Odrabianie lekcji z panem Wawrzynkiewiczem.
- Nocna nauka Michasia.
3. Opinie pana Wawrzynkiewicza o niemieckiej szkole zaborczej.
- Nadmiar materiału zadawany uczniom.
- Uniemożliwianie przepracowanym uczniom prawidłowego rozwoju fizycznego.
- Bezwzględność niemieckich profesorów.
- Tępienie polskiego akcentu u uczniów i zmuszanie ich do mówienia po niemiecku.
4. Sytuacja rodzinna Michasia.
- Wdowieństwo matki chłopca.
- Pogorszenie się sytuacji finansowej rodziny chłopca.
- Bycie wielka nadzieją matki i próba sprostania jej oczekiwaniom.
5. Charakteryzowanie Michasia przez pana Wawrzynkiewicza.
- Ocenianie chłopca jako średnio zdolnego, ale wytrwałego i dajacego szanse na rozwój intelektualny, który przyjdzie razem z rozwojem sił fizycznych.
- Nadwrażliwość chłopca i branie na siebie zbyt wielkie odpowiedzialności za zdrowie i szczęście matki.
6. Uczucie pana Wawrzynkiewicza dla pani Marii, matki Michasia.
- Dostrzeganie przez Wawrzynkiewicza różnic klasowych między panią Marią a nim.
-Niedawanie sobie nadziei na realizację tego uczucia.
7. Radość chłopca, kiedy otrzymywał dobre stopnie.
- Zmiana w wyglądzie chłopca spowodowana radością.
- Marzenia o pokazaniu matce cenzurki z samymi celującymi.
- Obiecywanie nauczycielowi, że będzie więcej dbał o swoje zdrowie.
8. Smutek i przygnębienie Michasia po otrzymaniu złych stopni.
-Podawanie jako przyczyny niepowodzenia niemożności wysłowienia się w języku niemieckim przez prymusa z klasy Michasia Owickiego.
- Rozpaczliwa energia chłopca wkładana w naukę po każdym niepowodzeniu.
- Obwinianie się przez chłopca o przysparzanie matce zmartwień, które mogłyby pogorszyć stan jej zdrowia.
9. Nocne ukrywanie się chłopca z książka w nieogrzewanym przedpokoju w obawie, że nauczyciel zabroni mu siedzenia po nocach.
10. Wykładanie Michasiowi historii, którą Stryj synowcom opowiedział przez pana Wawrzynkiewicza. Wzburzenie i płacz chłopca na wiadomość, że historia przekazywana mu w niemieckiej szkole jest kłamstwem.
11. Listy od matki, w których pisała synowi, że ma niezwykłe zdolności i że przyniesie jej spodziewaną pociechę. Destrukcyjny wpływy takich listów na chłopca, który zmagał się ze swoimi niepowodzeniami.
12. Bardzo słaba cenzura kwartalna chłopca wystawiona na Wszystkich Świętych.
- Uproszenie pana Wawrzynkiewicza przez chłopca, żeby nie wysyłał cenzury matce.
- Nadzieja na poprawienie stopni do Bożego Narodzenia.
13. Otrzymanie przez Michasia zaraz po Wszystkich Świętych trzech stopni celujących.
- Radość chłopca.
- Napisanie przez Michasia listu, w którym chwali się matce swoim sukcesem.
14. Niepowodzenia w szkole.
- Brak czasu na porządne przygotowanie się ze wszystkich przedmiotów.
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Autor: