klp.plPoezja wyzwolonej, nieskrępowanej wyobraźni
Nurt poezji niczym nieskrępowanej, wyzwolonej wyobraźni (termin wprowadzony przez J. Brzękowskiego) jest jednym z obecnych w polskiej poezji współczesnej (choć daje się zauważyć już w dwudziestoleciu międzywojennym). Podobnie jak turpistyczna estetyka brzydoty, miał on wydźwięk sprzeciwu wobec porządków tematycznych i stylistycznych widocznych w poezji do 1956 roku, wobec zakorzenionych oczekiwań czytelników.
Formalnie i programowo nawiązuje do założeń „ojców nurtu” - francuskich nadrealistów z początku XX wieku (mimo iż ma pewne wspólne cechy z dadaizmem oraz z kubizmem). Polscy nadrealiści tak samo jak Apollinaire (autor terminu nadrealizm), Ernst, Breton zawierzyli sile wyobraźni, nieświadomości, marzeń sennych, halucynacji, urojeń, wewnętrznych wizji, swobodnych skojarzeń, luźno zestawionym motywom, skrępowaniu przeciwstawili bujność.
Poza tym nadrealiści czerpali z poglądów Freuda i Junga, którzy badali świadomość podmiotu doznań i przykładali dużą rolę do indywidualizmu, cenili autentyczność jednostkowego doświadczenia:
Indywidualne, osobnicze doświadczenie, egotyczny zapis, ekspresja wyobraźni stanowiącej podstawowy materiał konstrukcji utworu zostały przeciwstawione społecznej, zaangażowanej wypowiedzi lirycznej i stały się kanwą poetyckiego zapisu surrealistów.(B. Żynis, Współczesność, [w:] Ilustrowane dzieje literatury. Od antyku do współczesności, Bielsko-Biała 2003, s. 402).
Nurt ten charakteryzuje się zatem korzystaniem z wyobraźni wyzwolonej spod ideologii, partyjnych ograniczeń, natrętnej propagandy. Poeci, zmęczeni realizowanymi do tej pory konwencjonalnymi modelami, zaczęli sięgać po to:
(…) co oniryczne, skrywane, tajemne, nieświadome, egotyczne, prowincjonalne, magiczne, archetypowe i mityczne, nielogiczne i niedyskursywne.(Tamże).
Poza tym nadrealistyczną poezję cechuje wolnomyślicielstwo wypowiedzi lirycznej, ciągłe łamanie dotychczasowych kanonów estetycznych i zastanych ograniczeń gatunkowych. To sprawia, że oddaliła się od mimetycznego opisu świata na rzecz kreacjonizmu, kontynuowała tradycje romantyzmu i symbolizmu (idąc jednak w stronę rozluźnienia obostrzeń narzucanych językowi poetyckiemu).
Przedstawicielami nurtu są na przykład wiersze Zbrodnia Luizy Andrzeja Bursy (fragment: W salonie odczynionym przez wieczór z nonsensu / Douglas chrapie w fotelu z poderżniętym gardłem), Psalm o nożu w plecach (fragment: Nocą siedzę przed sobą / ja w cylindrze ja boso / a tam przez wieś z wesela / z nożem w plecach mnie niosą) czy Psalm o wiośnie Tadeusza Nowaka, Cuda Jerzego Harasymowicza (jego poetyka wyobraźni radosnej i nie znającej granic), Płonąca żyrafa Stanisława Grochowiaka, Mona Liza Zbigniewa Herberta, Powrót Tadeusza Różewicza.
Poeci ci tworzyli swoje dzieła w oparciu o kreacjonizm, deformowanie świata, zacieranie granic między jawą a snem, tym, co namacalne, a tym, co niewidzialne, tym, co świadome i konkretne, a tym, co nieświadome i abstrakcyjne:
Radość tworzenia przeciwko moralistyce, wolność wyobraźni poetyckiej, zabawa, fantasmagoria, feeria barw i obrazów przeciwko wszelkim kanonom, wzorcom i moralistycznym nakazom, przeciwko schematom, konwencjom, programom – oto istota tej twórczości.(tamże).
Pełna absurdu, inkongruencji, gry słów, niespodziewanych zestawień semantycznych, kontrastu, deformacji, groteski, karykatury, irrealizmu, czarnego humoru, poezji nieskrępowanej wyobraźni stała się narzędziem nowoczesnego obrazowania oraz ważnym punktem na mapie współczesnej poezji.
Poezja „konkretna”
Poezja „konkretna” jest przykładem twórczości, w której autor minimalizuje ilość „pośredników” między utworem a rzeczywistością pozajęzykową, co oznacza użycie autonomicznego słowa zarówno w płaszczyźnie semantycznej, graficznej, jak i fonicznej (utwór przekazem wizualno–semantyczno–wokalnym). Artyści dążą do łączenia różnych elementów rzeczywistości, przekraczania tradycyjnych ram dzieła, tworzą zatem poematy jako kompozycje wizualne złożone z układów liter i znaków typograficznych, w oderwaniu od połączeń semantycznych czy syntaktycznych.
Jako nurt, widoczny w literaturze, w teatrze, plastyce i muzyce, powstał w 1953 roku, gdy został ogłoszony w formie manifestu na ogólnoświatowym zjeździe w Sztokholmie, osiągając największą popularność w latach 50. i 60.
Za twórcę współczesnej poezji „konkretnej” uważa się Stanisława Dróżdża, autora „pojęciokształtów” (nazwa od kształtów pojęć, które tworzą się w momencie ich przestrzennego uformowania, w myśl słów autora: Pojęciokształty są merytoryczno-formalnymi, samoanalizującymi kodyfikatorami rzeczywistości, integrującymi naukę i sztukę, poezję i plastykę), którego prace są prezentowane na wystawach w kraju i za granicą od 1968 roku (od 1971 roku stale współpracował z Galerią Foksal w Warszawie), stanowią eksponaty zarówno wystaw krajowych (między innymi Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum Sztuki Współczesnej Zamku Ujazdowskiego w Warszawie), jak i zagranicznych (Museum of Contemporary Art czy County Museum of Art w Los Angeles, Schwarz Galeria d'Arte w Mediolanie, Museum of Modern Art w Hunfeld, Miami Art Museum w USA). Charakteryzuje on swoją twórczość słowami:
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 -