- Okres dorastania Cezarego Baryki zbiegł się z wyjazdem jego ojca na wojnę.
- Brak ojcowskiego nadzoru sprawił, że Cezary buntował się przeciwko matce i szkole, a także zainteresował się rewolucją.
- Cezary naiwnie uwierzył w hasła głoszone przez bolszewików, a prawdę o rewolucji zaczął dostrzegać, dopiero gdy jego matka zaczęła chorować, a następnie zmarła.
- Po śmierci Jadwigi, chłopiec przypadkowo spotkał ojca, z którym wyruszył do Polski.
- Ojczyzna rozczarowała bohatera, który na różne sposoby próbował w Polsce odkryć sens życia (udział w wojnie polsko-sowieckiej, pobyt w Nawłoci, romans z Laurą).
- Historia Cezarego pokazuje, jak wielki wpływ na młodego człowieka ma otoczenie, w którym dorasta i jak łatwo nim manipulować.
- Dorastanie Cezarego było o tyle trudne, że poza zwyczajnym młodzieńczym buntem musiał także odkryć swoją rolę w społeczeństwie i określić swoją przynależność narodową.
- Ostatnia scena powieści pokazuje jednak, że Cezary nie był jeszcze w pełni ukształtowanym człowiekiem i nadal próbował określić swoje poglądy.
„Syzyfowe prace” Stefan Żeromski – dorastanie Marcina Borowicza było związane z odkrywaniem przez niego swojej tożsamości narodowej. Jego droga nie była prosta, a bohater wiele razy błądził, jednak ostatecznie udało mu się odnaleźć w sobie miłość do ojczyzny;